Małopolskie Centrum Wolności i Solidarności powstaje w Zabytkowej Kopalni Jawiszowice

W przeddzień 44. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau ogłosiła rozpoczęcie prac nad utworzeniem Małopolskiego Centrum Wolności i Solidarności na terenie Zabytkowej Kopalni Jawiszowice.

Fundacja, od trzech lat opiekująca się obiektami dawnej kopalni Brzeszcze–Jawiszowice, poinformowała o pozyskaniu unikatowego zbioru materiałów związanych z powojennym podziemnym ruchem wolnościowym i narodzinami „Solidarności”. Do jej zasobów trafiło około tysiąca dokumentów i pamiątek z „drugiego obiegu”, obejmujących m.in. odręczne notatki, ulotki, bibuły, gazetki, broszury, plakaty, fotografie oraz wydawnictwa tworzone zarówno w kraju, jak i za granicą. Zbiór uzupełnia oryginalny powielacz wykorzystywany w działalności konspiracyjnej.

Władze Fundacji podkreślają, że data 13 grudnia – symboliczna dla polskiej historii – staje się zarazem dniem rozpoczęcia procesu tworzenia Małopolskiego Centrum Wolności i Solidarności – Zabytkowa Kopalnia Jawiszowice. Nowa placówka ma nawiązywać do idei Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności przy kopalni „Wujek”, dokumentując powojenne dążenia Polaków do wolności, także te podejmowane przez górników ziemi oświęcimskiej.

Fundacja przypomina, że o ocalenie górniczego dziedzictwa w Jawiszowicach walczyła przez osiem lat. Dzięki współpracy z burmistrzem Brzeszcz Radosławem Szotem i Radą Miejską udało się uratować znaczną część zabudowań i infrastruktury kopalni, zagrożonych planowanym wyburzeniem. Dziś obiekt jest przekształcany w muzeum górnictwa – Zabytkową Kopalnię Jawiszowice – rozwijaną jako przyszła atrakcja edukacyjno-turystyczna regionu.

Kopalnia w Jawiszowicach, działająca ponad 120 lat, była miejscem licznych zrywów wolnościowych: od czasów zaboru austriackiego, przez dramat II wojny światowej i funkcjonowanie podobozu KL Auschwitz–Jawischowitz, po wydarzenia 1956, 1970, 1976 i strajki lat 1980–1982. U podziemia kopalni rozgrywały się jedne z najdłuższych strajków stanu wojennego.

Pozyskany zbiór podziemnych wydawnictw Fundacja określiła jako „fundamentalny kamień węgielny” tworzonego Centrum.
– Kopalnia, naznaczona walką o godność i wolność, jest naturalnym miejscem dla takiej instytucji – jedynej w Małopolsce i wyjątkowej w skali całego kraju – podkreślają jej przedstawiciele.

W najbliższych tygodniach Fundacja planuje skierować listy intencyjne w sprawie powstania Centrum do władz samorządowych i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jednocześnie apeluje o przekazywanie pamiątek związanych z opozycją antykomunistyczną i „Solidarnością”.

Pierwszą, wprowadzającą wystawę Małopolskiego Centrum Wolności i Solidarności zapowiedziano na wiosnę 2026 roku.

Fundacja „Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau” opiekuje się budynkiem byłej karnej kompanii kobiet niemieckiego podobozu KL Auschwitz w Budach, gdzie 80 lat temu przebywające tam więźniarki – 90 Żydówek z Francji – zostały zakatowane przez niemieckie więźniarki funkcyjne i esesmanów.

W budynku w Budach, pod podłogą na strychu, pracownicy Fundacji natrafili na szereg przedmiotów związanych z życiem więźniarek. Znaleziska te można zobaczyć na specjalnie stworzonej wystawie. Są tu m.in. biustonosze więźniarek, które były zakazane w obozie, woreczki, używane przez kobiety tu przebywające do chowania różnych rzeczy.