Markowa: dziś otwarcie Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów

Prezydent Polski Andrzej Duda otworzył dziś Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej. Wśród eksponatów znajdą się m.in.: zdjęcie wykonane w 1940 r., na które 24 marca 1944 r. padły krople krwi ofiar niemieckiej zbrodni. W zbiorach znajdują się także drzwi ze śladami po kulach powstałymi podczas egzekucji rodziny Baranków, których Niemcy zabili za pomoc udzieloną Żydom. Przedstawiamy genezę powstania tego obiektu oraz historię jego patronów.

Decyzja o budowie Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów zapadła w 2008 r. po przyjęciu przez Sejmik Województwa Podkarpackiego uchwały intencyjnej. Władze województwa podkarpackiego zadecydowały, że w ich imieniu budowę będzie poprowadziło Muzeum-Zamek w Łańcucie.

Konkurs na koncepcję muzeum wygrało biuro architektoniczne Nizio Design International – NDI (wcześniejsze ich realizacje to między innymi wystawy stałe w Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Pamięci w Bełżcu czy Muzeum Historii Żydów Polskich Polin).

Zaproponowana przez NDI minimalistyczna formuła architektoniczna budynku ma w zamyśle podkreślać drastyczność ówczesnych wydarzeń i śmiertelne niebezpieczeństwo grożące osobom niosącym pomoc Żydom podczas okupacji niemieckiej. Na placu muzealnym znajduje się pomnik Ofiar Holokaustu oraz tabliczki z nazwiskami Polaków zamordowanych w czasie okupacji niemieckiej za pomoc niesioną Żydom na terenie obecnego woj. podkarpackiego. Z kolei tabliczki z nazwiskami Polaków ratujących Żydów na Podkarpaciu umieszczono na monumentalnej ścianie pamięci.

Budowę obiektu realizowała firma Skanska. Budowa zakończyła się w październiku 2015 r. We wrześniu 2015 r. w ramach przetargu wybrano firmę MWE, która przygotowała scenografię wystawy stałej. Jej projekt opracowali dr hab. Elżbieta Rączy i dr Mateusz Szpytma.

Całkowity koszt realizacji projektu wyniósł 8 656 437 zł, z czego 7 541 437 zł pochodzi z budżetu województwa podkarpackiego. Pozostała kwota to dofinansowanie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz środki własne Muzeum-Zamku w Łańcucie. Działki pod budowę MPRŻ przekazała nieodpłatnie Gmina Markowa.

Podstawowym celem Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów jest upamiętnienie Polaków, którzy podczas okupacji niemieckiej – mimo grożącej im kary śmierci – pomagali ludności żydowskiej skazanej przez III Rzeszę na zagładę, a także upowszechnianie wiedzy o nich.

Oprócz głównej sali wystawowej budynek muzeum ma również salę mniejszą – pięćdziesięcioosobową, która jest przystosowana do spełniania różnych funkcji. Będą się w niej odbywać pokazy filmów, lekcje muzealne dla młodzieży, spotkania dyskusyjne.

Muzeum zgromadziło pierwsze zabytki i dokumenty związane z Polakami ratującymi Żydów podczas okupacji niemieckiej. Zakupiono między innymi część wyposażenia domu rodziny Ulmów, zgromadzono też kopie zdjęć wykonanych przez Józefa Ulmę. W zbiorach znalazła się część zdjęć oryginalnych. Wśród nich zdjęcie wykonane w 1940 r., na które 24 marca 1944 r. padły krople krwi ofiar niemieckiej zbrodni. W zbiorach znajdują się także drzwi ze śladami po kulach powstałymi podczas egzekucji rodziny Baranków, których Niemcy zabili za pomoc udzieloną Żydom. Do MPRŻ wpływają relacje dotyczące Polaków ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej.

Historia Rodziny Ulmów

Józef Ulma urodził się 2 marca 1900 r. w Markowej. Ukończył miejscową szkołę powszechną, a następnie kurs rolniczy w Pilźnie. Zajmował się ogrodnictwem, pszczelarstwem, hodowlą jedwabników oraz introligatorstwem. Jego największą pasją była jednak fotografia. Wykonał tysiące zdjęć ilustrujących życie mieszkańców Markowej, w tym wesela, chrzciny, przedstawienia teatralne.

Wiktoria Ulma z domu Niemczak urodziła się 10 grudnia 1912 r. w Markowej. Po ukończeniu miejscowej szkoły powszechnej uczęszczała na kursy organizowane przez Uniwersytet Ludowy w Gaci. Występowała ponadto w działającym w Markowej amatorskim zespole teatralnym.

Józef i Wiktoria pobrali się w 1935 r. Przez dziewięć lat małżeństwa na świat przyszło sześcioro ich dzieci: Stanisława (ur. 1936), Barbara (ur. 1937), Władysław (ur. 1938), Franciszek (ur. 1940), Antoni (ur. 1941) i Maria (ur. 1942).

Podczas okupacji niemieckiej, zapewne pod koniec 1942 r., mimo biedy i zagrożenia życia Ulmowie dali schronienie ośmiorgu Żydom o nazwiskach: Goldman i Szall.

Rankiem 24 marca 1944 r. przed dom Ulmów przybyło pięciu niemieckich żandarmów oraz kilku granatowych policjantów. Dowodził nimi por. Eilert Dieken. Najpierw zamordowano Żydów, potem Józefa i Wiktorię (będącą w siódmym miesiącu ciąży). Następnie Dieken podjął decyzję o zabiciu dzieci. W kilka minut życie straciło siedemnaście osób – w tym dziecko, które Wiktoria zaczęła rodzić w chwili egzekucji. Ulmowie pochowani zostali na cmentarzu w Markowej, zaś Żydzi, którzy zginęli obok nich, spoczywają na cmentarzu w Jagielle (miejscu pochówku 41 innych ofiar Holokaustu z Markowej).

W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się ich proces beatyfikacyjny. W 2004 r. odsłonięto w Markowej pomnik poświęcony rodzinie Ulmów. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.