Milówka: w miejscu przedwojennej synagogi odsłonięto tablicę ku pamięci społeczności żydowskiej

W miejscu zburzonej w czasie II wojny światowej przez Niemców synagogi w Milówce odsłonięto 18 czerwca br. tablicę upamiętniającą miejscową społeczność żydowską. W uroczystości udział wziął m.in. przewodniczący Komitetu ds. Dialogu z Judaizmem Konferencji Episkopatu Polski bp Rafał Markowski, rabin Stas Wojciechowicz i wikariusz generalny diecezji bielsko-żywieckiej ks. Marek Studenski. Zamiast szofaru rozległ się podczas ceremonii dźwięk góralskiej trombity. Modlono się też podczas nabożeństwa w pobliskim kościele parafialnym.

Tablica upamiętniająca Żydów z Milówki i okolic, którzy „czytali tu Pismo Święto i śpiewali psalmy” – „pamięci tych, którzy zginęli w czasie Holocaustu” – powstała staraniem Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej. Przewodnicząca bielskiej wspólnoty żydowskiej Dorota Wiewióra przypomniała w rozmowie, że przed wybuchem II wojny światowej na ogólną liczbę mieszkańców Milówki – około 2,5 tys. osób – społeczność żydowska stanowiła około 10 proc.

„Byli oni mocno zasymilowani z miejscową społecznością. Prowadzili inną działalność gospodarczą niż pozostali mieszkańcy wioski. Większość zajmowała się rolnictwem, Żydzi zaś handlem” – wspomniała, wskazując, że przy drodze do Kamesznicy znajduje się cmentarz żydowski. „Kirkut jest ogrodzony. Część macew się zachowała. Wśród najstarszych mieszkańców Milówki pamięć o żydowskich sąsiadach przetrwała. Podchodzili dziś do mnie niektórzy i wspominali konkretne rodziny, które żyły tu przed wojną” – dodała.

Odsłonięta dziś tablica znajduje się na ścianie budynku Kółka Rolniczego w Milówce przy ulicy Grunwaldzkiej. Przed wojną stała tu murowana synagoga z częścią wydzieloną dla kobiet. Bożnicę zburzyli podczas wojny Niemcy.

Wikariusz generalny diecezji bielsko-żywieckiej ks. Marek Studenski zaproponował, by rozważyć słowa z Psalmu 90: „Naucz nas, Panie, liczyć dni nasze, byśmy zdobyli mądrość serca”. Zdaniem duchownego, wtorkowa uroczystość to okazja, by spojrzeć w przeszłość, ale także zobaczyć dzień dzisiejszy i przyszłość w kontekście kształtowania się relacji między wyznawcami Jezusa i Żydami, którzy żyją na ziemi beskidzkiej.

„Trzeba popatrzeć z rozeznaniem i rachunkiem sumienia w przeszłość. Trzeba zdobyć się na skruchę, uderzyć się pierś i powiedzieć o tym, co było zaniedbaniem dobra, a nawet złem. Trzeba za to przeprosić Pana Boga i bliźnich. Drugim akcentem niech będzie wdzięczność – za to, co na tej ziemi dokonało się we współpracy górali i tutejszych Żydów” – dodał duchowny i podkreślił, że kolejną lekcją płynącą z uroczystości jest potrzeba budowania codziennych relacji. „Cztery lata temu zapoczątkowaliśmy z gminą żydowską wspólny program edukacyjny dla młodych, którzy odwiedzają Miejsce Pamięci. To dobry przykład dobrej współpracy” – wspomniał.

Tablicę odsłonili – obok szefowej Gminy Żydowskiej – bp Rafał Markowski i rabin Stas Wojciechowicz. Jak podkreślił biskup, społeczność żydowska wpisana jest bardzo mocno w dzieje Polski. „Wniosła w życie ojczyzny cały potencjał duchowy, intelektualny, organizacyjny. Dziś czcimy pamięć tych mieszkańców Milówki, którzy przez dziesiątki lat towarzyszyli miejscowej ludności. Jednocześnie obejmujmy pamięcią całą społeczność żydowską” – dodał hierarcha, który wspólnie z rabinem modlił się słowami Psalmu 130.

Rabin z Ec Chaim – synagogi postępowej w Warszawie – odczytał po polsku żydowską modlitwę za zmarłych oraz po hebrajsku El Male Rachamim (Boże Pełen Miłosierdzia). Podczas uroczystości rozbrzmiał dźwięk góralskiej trombity. Odczytano także okolicznościowy list od ambasador Izraela.

W pobliskim kościele parafialnym w Milówce odbyła się następnie liturgia słowa pod przewodnictwem, bp. Markowskiego. Podczas nabożeństwa hierarcha wyjaśnił, że wspólna modlitwa obejmuje wszystkie pokolenia przeszłe oraz obecne mieszkańców Milówki. Zapewnił, że wdzięczną pamięcią obejmuje także żyjącą tu niegdyś społeczność żydowską.

Wśród duchownych modlących się przy ołtarzu byli także m.in. wikariusz generalny ks., Marek Studenski, referent diecezjalny ds. ekumenizmu ks. prof. Józef Budniak, proboszcz miejscowej parafii ks. Stanisław Lubaszka oraz proboszcz parafii w Juszczynie ks. Andrzej Zawada oraz ks. Piotr Hoffmann z kurialnego wydziału duszpasterstwa ogólnego. Zanim biskup udzielił na koniec błogosławieństwa, skomentował także odczytany fragment z Księgi Proroka Ozeasza.

Uczestnikami uroczystości i modlitwy byli też m.in. przewodniczący Wyznaniowej Gminy Żydowskiej w Katowicach Włodzimierz Kac, członkowie bielskiej gminy żydowskiej, reprezentanci władz wojewódzkich oraz mieszkańcy Milówki.

Pierwsze wzmianki o Żydach zamieszkujących Milówkę pochodzą z drugiej połowy XIX w. 15 czerwca 1894 została we tej beskidzkiej wsi zatwierdzona Izraelicka Gmina Wyznaniowa. Obejmowała ona nie tylko samą Milówkę, ale i Kamesznicę, Juszczynę, Żabnicę, Nieledwie i kilka innych pobliskich miejscowości. Do końca XIX wieku Żydzi posiadali już własny cmentarz, rytualną ubojnię bydła i drobiu, a także synagogę. W okresie międzywojennym w Milówce mieszkało około 240 osób wyznania mojżeszowego, co stanowiło około dziesięć procent mieszkańców Milówki.

Podczas niemieckiej okupacji Żydzi, którym nie udało się wyemigrować, zginęli w KL Auschwitz-Birkenau.

Na odsłoniętej dziś tablicy widnieją słowa Psalmu 134 w języku polskim i hebrajskim: „Błogosławcie Pana, wszyscy słudzy Pańscy, którzy trwacie w domu Pańskim. Wznieście wasze ręce ku Miejscu Świętemu i błogosławcie Pana. Niech Cię Pan błogosławi z Syjonu, Ten, który stworzył niebo i ziemię!”. Fundatorem tablicy jest Fundacja Pamięci Ofiar Auschwitz-Birkenau.