Młodzież z Izraela i z częstochowskich szkół porządkuje i archiwizuje cmentarz żydowski

Po raz kolejny grupa izraelskiej młodzieży i częstochowskich szkół i uczelni archiwizuje i porządkuje cmentarz żydowski. Młodzież ze szkoły Reut w Jerozolimie oraz wolontariusze z I LO im. Słowackiego i Liceum Plastycznego odczytują i archiwizują napisy nagrobne na częstochowskim kirkucie.

Jak podkreśla Alon Goldman, przewodniczący Stowarzyszenia Żydów Częstochowian w Izraelu, młodzież „tworzy mapy i archiwizuje nazwiska ludzi pochowanych na częstochowskim cmentarzu żydowskim i częściowo porządkują kirkut”. – Potem efekty ich pracy są publikowane na stronie internetowej szkoły Reut w Jerozolimie i każdy bezpłatnie może odnaleźć krewnych – wyjaśnia Alon Goldman.

Od wielu lat historię częstochowskich żydów dokumentuje Wiesław Paszkowski – historyk z Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy, badacz dziejów społeczności żydowskiej. W 2012 r. opublikował pierwszy przewodnik po częstochowskim kirkucie pt. „Cmentarz żydowski w Częstochowie”. Przewodnik sumuje dotychczasowe inwentaryzacje: polskie z lat 70. i 80. XX wieku, izraelskie grupy Beniamina Yaariego z roku 1997 i projektu Gidonim oraz prace autora. Można tam znaleźć również plan cmentarza.

Publikacja zawiera informacje biograficzne Żydów tworzących życie społeczne i gospodarcze miasta. Są notki biograficzne znanych wyrobników, handlarzy, tkaczy, szewców, kupców, jubilerów, piekarzy, przemysłowców, działaczy społecznych, cadyków, rabinów.

Czytelnik w przewodniku znajdzie informacje biograficzne takich postaci jak m. in. Nachum Asz (1858-1936) – rabin miasta Częstochowy, Abram Buchner (1789-1869)- słynny profesor warszawskiej Szkoły Rabinów. Szmul Frank (1891-1947) – działacz społeczny i redaktor, Mendel Pinkus Justman (1845-1920) – cadyk i rabin chasydów z Pilicy, Mojżesz Lederman (1895-1964)- członek Rady Miejskiej, Wigdor Sapiro vel Szpiro (1881-1928) – cadyk, rabin, Teresa Wajnman (1910-1968)- nauczycielka, lektorka Żydowskiego Gimnazjum.
W publikacji są również informacje na temat członków znanych żydowskich rodzin m. in. Kohnów, Bergmanów, Rozenfeldów, Rozenbergów, Rozenblumów, Rozencwajgów, Lewkowiczów, Libermanów.
Wśród pochowanych na cmentarzu są również rosyjscy żydzi, tzw. Litwacy oraz ofiary zbrodni hitlerowskich.

Początki osadnictwa ludności żydowskiej w Częstochowie sięgają drugiej połowy XVIII wieku. Wraz z rozwojem handlu w mieście zaczęli napływać żydowscy handlarze. W 1808 r. w mieście było 495 Żydów. Rozwój przemysłu tkackiego spowodował, iż w latach 1857-1897 nastąpił czterokrotny wzrost ludności żydowskiej. W latach 1892-1928 wznieśli oni nową synagogę w stylu neoklasycznym (dziś w tym miejscu stoi filharmonia).
W 1808 r. władze administracyjne Księstwa Warszawskiego zalegalizowały kahał (wyrażenie z języka jidysz oznaczające gminę, formę organizacji społeczności żydowskiej.) w Częstochowie i udzieliły zgody na zakup terenu pod budowę pierwszej synagogi i na cmentarz. Do 1939 r. cmentarz znajdował się pod opieką gminy żydowskiej.

Po II wojnie światowej cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego, namiastka przedwojennej gminy żydowskiej. W 1953 r. cmentarz przejęły władze Częstochowy. Huta zaczęła otaczać kirkut. W połowie lat 60. XX wieku utrudniono Żydom dostęp na cmentarz. Ostatnie pogrzeby na częstochowskim kirkucie odbyły się w październiku 1970 r.
Okupacja niemiecka podczas II wojny światowej przyniosła zagładę społeczności żydowskiej w Częstochowie.
W 1939 r. mieszkało w Częstochowie prawie 30 tys. osób wyznania mojżeszowego, przy ogólnej liczbie ponad 130 tys. mieszkańców. Do utworzonego w 1941 r. częstochowskiego getta trafiali Żydzi z okolicznych miejscowości a także z Płocka i Łodzi. Tzw. duże getto zlikwidowano we wrześniu 1942 r., a małe getto – w lipcu 1943 r.

20 lipca 1943 r. na cmentarzu żydowskim hitlerowcy dokonali masowej egzekucji ok. 400 Żydów – wybranych spośród osób osadzonych w wyniku akcji likwidacyjnej w obozach utworzonych przy fabrykach koncernu „Hasag”.
Częstochowa była jedynym miastem na polskich terenach, gdzie po wszystkich deportacjach Niemcy utworzyli cztery obozy pracy przymusowej dla Żydów, w których znajdowało się blisko 11 tys. więźniów, w tym prawie 3,5 tys. z samej Częstochowy.

W okresie II wojny światowej wielu duchownych częstochowskich niosło pomoc Żydom. Wśród nich byli m.in. ks. Bolesław Wróblewski, ks. Teodor Popczyk, ks. Antoni Marchewka – redaktor naczelny „Niedzieli” w latach 1945-1953, a także bp Teodor Kubina – pierwszy biskup częstochowski, z którego inspiracji parafie i zakony w Częstochowie pomagały ukrywać i ratować Żydów.
W okresie II wojny światowej w Częstochowie udało się uratować 5194 Żydów, w tym 2578 pochodzących z Częstochowy.