Modlitwa w kaplicy zamku Sułkowskich – w 170. rocznicę jej poświęcenia, w patronalne święto

W 170. rocznicę konsekracji kaplicy zamkowej książąt Sułkowskich w Bielsku-Białej, dedykowanej św. Annie, odbyła się 26 lipca br. uroczystość odpustowa pod przewodnictwem bp. Piotra Gregera. Biskup pomocniczy diecezji bielsko-żywieckiej przypomniał bogatą i burzliwą historię świątyni, a także zwrócił uwagę na duchowe znaczenie wiary. Wskazał, że to właśnie wiara „otwiera człowieka na przyszłość, choć nie daje gotowych rozwiązań”.

„Obecność Boga w życiu codziennym mieszkańców miasta, również tych związanych z władzą, nie była kiedyś niczym nadzwyczajnym – była czymś naturalnym” – podkreślił kaznodzieja. W ten sposób nawiązał do dziejów bielskiej kaplicy, która przez wieki była integralną częścią nie tylko przestrzeni zamku, ale także duchowego krajobrazu miasta.

Jaka zauważył, kaplica św. Anny, wzniesiona przy rezydencji rodu Sułkowskich, stanowi symbol przenikania się tego, co doczesne, z tym, co duchowe. „Nie była dekoracyjnym dodatkiem do rezydencji, ale miejscem, gdzie świecka władza żyła pod jednym dachem z Bogiem, czerpiąc całe bogactwo nadprzyrodzonych wartości” – zauważył bp Greger. Wytłumaczył, że w XIX wieku właśnie tu koncentrowało się życie religijne rodziny książęcej.

Duchowny przywołał losy kaplicy po II wojnie światowej – dewastację z rąk sowieckich żołnierzy, profanację krypt, a następnie dziesięciolecia zaniedbania i zamknięcia obiektu na potrzeby muzealne. Obecnie kaplica funkcjonuje jako miejsce pamięci o rodzie Sułkowskich, ale coraz częściej wraca również do swojej pierwotnej roli – przestrzeni modlitwy i duchowej refleksji.

Biskup przywołał postać patronki kaplicy – św. Anny, wspominając ją jako kobietę, która – podobnie jak Abraham – szła drogą wiary i zawierzenia. „Taka była droga Abrahama, taka była droga świętej Anny” – zaznaczył kaznodzieja.

Zwrócił uwagę, że ukazują one wiarę jako drogę, a nie stan posiadania. „Taki model wiary – mówił bp Greger – widzimy u Abrahama, który wyszedł, nie wiedząc, dokąd idzie, i powierzył swoją przyszłość Bogu. Ta droga nie była wolna od wątpliwości, ale opierała się na zaufaniu, że Bóg prowadzi” – wyjaśnił.

Kaznodzieja zauważył, że podobnie dziś, „człowiek zaprojektowany przez Boga nie potrafi żyć bez perspektywy przyszłości – jeśli jej zabraknie, teraźniejszość staje się ciężarem nie do udźwignięcia”.

Biskup przypomniał, że mimo zmieniających się okoliczności historycznych i kulturowych, najgłębsze ludzkie potrzeby pozostają niezmienne. „Każdy z nas nosi w sobie tęsknotę za czymś więcej, za lepszym światem. To nie tylko ucieczka od tego, co niedoskonałe, ale pragnienie rozwoju, który jest owocem łaski Bożej.

Liturgię wraz z biskupem sprawował proboszcz parafii katedralnej ks. Antoni Młoczek. Wśród uczestników modlitwy byli m.in. przedstawiciele rodziny książęcej – Carl Sułkowski z Kanady, tytularny XII książę bielski, a także reprezentanci rodu skoligaconego z Sułkowskimi – Larischowie. Obecni byli pracownicy Muzeum Historycznego oraz bielszczanie – przyjaciele książąt Sułkowskich.

W 1752 roku właścicielem tzw. państwa bielskiego został książę Aleksander Józef Sułkowski – polski arystokrata, faworyt Augusta III Sasa i dawny pierwszy minister w Saksonii. Otrzymawszy tytuł książęcy z rąk cesarzowej Marii Teresy, Sułkowski nabył dobra bielskie, które szybko zostały podniesione do rangi księstwa. Nowi właściciele – gorliwi katolicy – wprowadzili nie tylko zmiany administracyjne, ale i religijne, wpływając na stopniowe przywracanie równowagi wyznaniowej w zdominowanym przez protestantów Bielsku.

Kaplica zamkowa pw. św. Anny, która – obok parafialnego kościoła św. Mikołaja – stanowi jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych miasta. Została odbudowana z inicjatywy księcia Ludwika Sułkowskiego w latach 1850-1855 jako kaplica rodowa i mauzoleum. Otrzymała wówczas styl neoromański – po raz pierwszy zastosowany w tej formie w regionie – oraz wezwanie św. Anny, nawiązujące zarówno do imienia zmarłej w 1853 roku żony fundatora, Anny z domu Dietrich, jak i do nieistniejącego już szpitala z kaplicą św. Anny na Dolnym Przedmieściu. W ołtarzu głównym znalazł się obraz autorstwa wiedeńskiego malarza Kajetana Hungera, przedstawiający św. Annę, Joachima i młodą Maryję.

Między 1865 a 1940 rokiem w kryptach kaplicy złożono szczątki siedmiorga członków książęcego rodu Sułkowskich, w tym jej budowniczego – księcia Ludwika. Świątynia przez lata była ważnym miejscem modlitwy, pamięci i symbolicznej obecności katolickiej w przestrzeni zamku i miasta.

Po II wojnie światowej, po zajęciu zamku przez Armię Czerwoną w 1945 roku, mimo starań ówczesnego proboszcza parafii św. Mikołaja ks. Karola Kasperlika, świątynia została przejęta na potrzeby szkoły wojskowej. Doszło do dewastacji wnętrza obiektu i profanacji krypt. W kolejnych latach wykorzystywano ją m.in. jako pracownię plastyczną. W 1960 roku kaplica została przekazana Kościołowi polskokatolickiemu, który użytkował ją do lat 90. XX wieku.

W 1998 roku kaplica – podobnie jak cały zamek – stała się własnością Muzeum w Bielsku-Białej. Przez długie lata służyła jako magazyn i pozostawała zamknięta dla wiernych. Dopiero w XXI wieku, dzięki inicjatywom społecznym, w tym działaniom Konfraterni Kaplicy Zamkowej Książąt Sułkowskich pw. św. Anny oraz wsparciu finansowemu (m.in. z Marszałkowskiego Budżetu Obywatelskiego Województwa Śląskiego), rozpoczęto kompleksowe badania, konserwację i restaurację obiektu. W latach 2019-2021 przeprowadzono inwentaryzację krypt, odnowiono wnętrze i przywrócono kaplicy jej sakralny charakter.

Obecnie kaplica pełni funkcje sepulkralne, liturgiczne i muzealne. W jej wnętrzu odbywają się wykłady naukowe, koncerty kameralne oraz, dzięki współpracy z parafią św. Mikołaja, także Msze św. – przede wszystkim w dniu patronalnym 26 lipca i 2 listopada w Dzień Zaduszny.