Monografia o „Tygodniku Warszawskim”

Na polskim rynku księgarskim ukazała się znakomita monografia: „Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko Tygodnika Warszawskiego 1945-1948”, autorstwa Tomasza Sikorskiego i Marcina Kuleszy.

Prezentuje ona historię jednego z katolickich tygodników, który za krytyczne stanowisko wobec marksizmu i propagowanie nauczania społecznego Kościoła, brutalnie został zlikwidowany przez komunistów w 1948 r. Ukazała się nakładem Wydawnictwa von borowiecky.

Pierwszy numer „Tygodnika Warszawskiego” ukazał się 11 listopada 1945 r. Pismo było wydawane przez Katolickie Towarzystwo Wydawnicze „Rodzina Polska”, którego inicjatorem był ks. prałat Zygmunt Choromański, ówczesny kanclerz Kurii Metropolitalnej w Warszawie, późniejszy biskup i sekretarz generalny Episkopatu.

Z „Tygodnikiem Warszawskim” od samego początku związane były osoby wywodzące się z obozu narodowego, chadeckiego Stronnictwa Pracy i konspiracyjnej organizacji katolickiej Unia. Pierwszym redaktorem naczelnym był ks. Zygmunt Wądołowski ale po kilku tygodniach zastąpił go ks. Zygmunt Kaczyński. W latach 1930–1939 był on dyrektorem Katolickiej Agencji Prasowej, później ministrem wyznań i oświecenia publicznego Polskiego Rządu na Uchodźstwie, a po powrocie do kraju proboszczem parafii pw. Wszystkich Świętych w Warszawie. Funkcję zastępcy naczelnego pełnił Jerzy Braun. Na łamach „Tygodnika Warszawskiego” swe teksty zamieszczali wybitni polscy intelektualiści, m. in. Władysław Konopczyński, Artur Górski, Karol Irzykowski, Feliks Konieczny, Stefan Kisielewski, Kazimierz Studentowicz, Czesław Strzeszewski, Konstanty Turowski, ks. Stefan Wyszyński, Maria Winowska, Zbigniew Zaborski i wielu innych.

„Tygodnik Warszawski” koncentrował swe działania w dużej mierze na propagowaniu katolicyzmu społecznego. Tym, co go zdecydowanie różniło od innych opiniotwórczych tygodników katolickich, pax-owskiego „Dziś i Jutro” oraz krakowskiego „Tygodnika Powszechnego”, była bezkompromisowa krytyka marksizmu i konsekwentnie głoszona zasada potrzeby budowania „katolickiego wzorca cywilizacyjnego”. „Przyjęcie takiej optyki sytuowało „Tygodnik Warszawski” na pozycjach najdalej na prawo, w porównaniu z publicystycznymi mirażami i dryfowaniem między socjalizmem a chrześcijaństwem, który z różnym natężeniem charakteryzowały orientację „Tygodnika Powszechnego ” i „Dziś i Jutro” – stwierdzają autorzy książki.

Środowisko „Tygodnika Warszawskiego” starało się wypracować możliwie szeroki program chrześcijańsko-społeczny, który byłby alternatywą dla postulatów marksizmu. Pomagał w tym wypracowany podczas wojny dorobek ideowy Unii, kontynuujący tradycje rodzimego ruchu chrześcijańsko-demokratycznego. Opowiadano się więc za państwem o obliczu chrześcijańskim, prywatną formą własności, akceptowano jednak dobre stosunki z Rosją Sowiecką, uspołecznieniem podstawowych gałęzi gospodarki, reformą rolną, rozwojem samorządności i spółdzielczości oraz granicą na Odrze i Nysie. Przeciwstawiano się natomiast kolektywizacji rolnictwa, nacjonalizacji całej gospodarki i wszechwładzy aparatu bezpieczeństwa.

W publicystyce Tygodnika jako alternatywę dla marksizmu prezentowano katolicką naukę społeczną, a ściślej jej dość radykalną interpretację. Wierzono, że – w ówczesnej polskiej sytuacji – społeczne postulaty marksizmu przegrałyby w konfrontacji z katolicyzmem, który winien zaoferować społeczeństwu rewolucyjne zmiany społeczne. Na gruncie rodzimym mógłby okazać się bardziej atrakcyjny niż obce założenia komunizmu. Publicyści „Tygodnika Warszawskiego” dowodzili, że marksizm jest ideologią wyciągniętą z lamusa XIX wieku, natomiast prawdziwie rewolucyjną doktryną jest chrześcijaństwo i tylko ono – mając odpowiedni wzorzec realizacyjny czyli spójny program społeczny – może stać się ideologią inspirującą przyszłość. Stwierdzano, że to właśnie chrześcijaństwo było i jest wciąż ta ideą, którą charakteryzuje dynamizm, radykalizm postulatów i postępowość. W przeciwieństwie do marksistów, środowisko „Tygodnika Warszawskiego” postulowało przeprowadzić rewolucję „od korzeni czyli duszy”, nie wierząc, że wyłącznie zmiany społeczne i gospodarcze są w stanie „odrodzić człowieka”.

Od grudnia 1946 r. na łamach „Tygodnika Warszawskiego” ukazywał się autonomiczny dodatek „Kolumna Młodych”. Skupiała ona młodzież akademicką związaną z Sodalicją Mariańską, a w przeszłości ze środowiskiem narodowym. Jej trzon tworzyli: Wiesław Chrzanowski, Andrzej Kozanecki, Tadeusz Przeciszewski i Hanna Iłowiecka. W intencjach jej twórców „Kolumna” miała stać się w przyszłości organem katolickiej młodzieży akademickiej.

Osoby ze środowiska „Tygodnika Warszawskiego” od początku swej działalności były obiektem zainteresowania komunistycznych władz bezpieczeństwa. Pismo od początku poddane zostało częstym ingerencjom Urzędu Kontroli Prasy, zwłaszcza po wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r. Stefan Kisielewski wspominał, że kiedy przychodził do redakcji, ks. Kaczyński „łamał ręce z powodu cenzury” i pokazywał mu całe ogromne artykuły pocięte przez cenzorów. Cenzura ingerowała także w teksty oficjalnych dokumentów kościelnych.

Oddziaływanie środowiska „Tygodnika” na społeczeństwo, a zwłaszcza na młodzież, stanowiło podstawę decyzji dyrektora Departamentu V MBP płk Julii Brystygier o aresztowaniu członków kolegium redakcyjnego. 31 sierpnia 1948 r. przeprowadzono rewizję w lokalu redakcji i stopniowo aresztowano poszczególnych jej członków.

Uwięzieni przedstawiciele środowiska „Tygodnika Warszawskiego” otrzymali wieloletnie wyroki wydane przez sądy wojskowe: Józef Kwasiborski, Jerzy Braun, Jan Hoppe – dożywocie; Antoni Antczak, Stanisław Bukowski, Kazimierz Studentowicz, Konstanty Turowski, Anna Braun, Cecylia Becker – 15 lat więzienia, Adam Grabowski – 14 lat więzienia, ks. Kaczyński – 10 lat więzienia, Wiesław Chrzanowski – 8 lat więzienia i Tadeusz Przeciszewski – 6 lat więzienia. Dwóch członków redakcji zostało zamordowanych w więzieniach: ks. Zygmunt Kaczyński i Antoni Antczak.

Tomasz Sikorski, Marcin Kulesza, „Niezłomni w epoce fałszywych proroków. Środowisko Tygodnika Warszawskiego 1945-1948″; Wydawnictwo von borowiecky, Warszawa 2013.