Msza w 50. rocznicę wymiany listów o pojednaniu

Mszę św. z okazji 50. rocznicy wymiany listów o pojednaniu odprawili w niedzielę na Jasnej Górze biskupi polscy i niemieccy. Przewodniczący episkopatów obydwu krajów – abp Stanisław Gądecki i kard. Reinhard Marx – podpisali wspólne oświadczenie, w którym zapowiedzieli wspieranie Kościołów w różnych krajach świata w ich działaniach na rzecz pojednania.

Podczas uroczystości, w której uczestniczyły kilkunastoosobowe delegacje obydwu episkopatów, odczytano też przesłanie prezydentów Polski i Niemiec. Andrzej Duda i Joachim Gauck przyznali, że w procesie zbliżenia obydwu krajów Kościoły wyprzedziły politykę.

Rozpoczynając spotkanie abp Stanisław Gądecki powiedział, że „wszelkie autentyczne pojednanie pochodzi od Boga”. Dodał, że „kto rozumie nieustającą miłość Boga do człowieka, ten wyznaje swoją niewierność względem Bożej miłości”.

Hierarcha zacytował słowa abp. Josefa Stimpfla, iż polscy biskupi „w swojej dalekowzroczności wyprzedzili epokę i w imię chrześcijańskiej miłości jako pierwsi wyciągnęli ręce do Niemców, choć – wobec ogromu wyrządzonych Polakom krzywd – ten gest winien był wyjść najpierw od Niemców”, a co gorsza, „niemieccy biskupi nie docenili tego niezwykłego kroku”.

Przewodniczący KEP podkreślił, że jedną z osób, która już wtedy nie zgodziła się z tą bojaźliwą reakcją był ówczesny ksiądz profesor Joseph Ratzinger.

Z kolei przewodniczący niemieckiego episkopatu, kard. Reinhard Marx wskazał, że pojednanie jest darem, którego nie możemy zatrzymywać tylko dla siebie, lecz musimy go przekazywać dalej.

Hierarcha wyraził zaniepokojenie obecną sytuacją w Europie. Wskazał na kryzys na Ukrainie, „wymuszonym oderwaniem Krymu” i przemocą na południu tego kraju. Wspomniał też o dopiero co wygaszonych, ale nierozwiązanych konfliktach na Bałkanach oraz o rzeszach afrykańskich i bliskowschodnich uchodźców, którzy uciekając przed wojnami i terrorem, szukają schronienia w Europie.

Homilia kard. Marxa

Kard. Marx zaznaczył, że polscy i niemieccy biskupi powinni inicjować konkretne projekty, które będą wspierały Kościoły w ich staraniach na rzecz pojednania. „Takie jest zadanie, do którego zobowiązują się nasze Episkopaty w pięćdziesiąt lat po historycznej wymianie listów” – powiedział na Jasnej Górze niemiecki hierarcha.

Następnie przewodniczący obydwu episkopatów podpisali wspólne oświadczenie, w którym zadeklarowali chęć wspierania Kościoła w różnych krajach Europy w działaniach na rzecz pojednania.

„Jesteśmy przy tym świadomi, że nie mamy triumfalnie oferować jakiegoś 'produktu’, lecz dawać innym nadzieję” – zaznaczają biskupi. Zapowiadają, że będą szukać kontaktów zwłaszcza z Kościołami w Bośni i Hercegowinie, w innych częściach byłej Jugosławii oraz z Kościołami w krajach Europy Wschodniej.

Autorzy oświadczenia zauważają z bólem, że na kontynencie europejskim konflikty militarne i wojna nie zostały jeszcze przezwyciężone. Wspominają o sytuacji na Ukrainie, której – jak zaznaczają – „integralność terytorialna została rażąco naruszona przez separatystów wspieranych przez Federację Rosyjską”.

Zaznaczają, iż są gotowi „w pokorze, i bez jakiejkolwiek postawy pouczania – prowadzić rozmowy z naszymi prawosławnymi współbraćmi”.

Biskupi Polski i Niemiec podkreślają, że także i dziś są winni Europie świadectwo wiary. „Jesteśmy przekonani, że jeśli godność każdego człowieka będzie rozumiana jako dar Boży, wtedy nasza cywilizacja obroni się przed zejściem na manowce wykonalności i błędnie pojmowanego samookreślania się” – stwierdza oświadczenie.

Autorzy oświadczenia wyrażają przekonanie, że w duchu solidarności Europa powinna angażować się dla sprawiedliwości, pokoju i wolności dla wszystkich ludzi. Wskazują, że to zadanie jest bardzo aktualne zwłaszcza wobec rzesz ludności Bliskiego Wschodu i w różnych częściach Afryki, cierpiących wskutek terroru i wojen. „Kościół w Polsce i w Niemczech poczuwa się do bliskości z uchodźcami. Wszyscy jesteśmy wezwani do pomocy i wspierania działań naszych społeczeństw i rządów” – czytamy w dokumencie.

Podczas uroczystości odczytano też przesłanie prezydentów Polski i Niemiec. Andrzej Duda i Joachim Gauck przyznali, że w procesie polsko-niemieckiego zbliżenia Kościoły wyprzedziły politykę.

Politycy ocenili, że przesłanie moralne listu sprzed 50 lat wydało piękne owoce. Zaznaczyli, że obrazem na miarę historycznego symbolu było przejście w 1995 roku papieża św. Jana Pawła II wraz z kanclerzem zjednoczonych Niemiec Helmutem Kohlem przez Bramę Brandenburską.

Politycy przyznają, że „trzeba było niemało czasu, nim nasze społeczeństwa w pełni obdarzyły się wzajemnym zaufaniem” ale, jak podkreślają – udało się. „Rany mogły się zabliźnić, bo spotkaliśmy się w duchu prawdy. A ponieważ każda ze stron otworzyła się na cierpienie drugiej, sama mogła doświadczyć współczucia” – napisali prezydenci.

Podczas okolicznościowego panelu red. Andrzej Grajewski nazwał list polskich biskupów jednym z dokumentów założycielskich zjednoczonej Europy. Szef działu zagranicznego „Gościa Niedzielnego” wskazał na wielką liczbę partnerstw polskich i niemieckich miast i parafii.

Gerhard Albert, dyrektor wykonawczy dzieła pomocy „Renovabis” podkreślił, że orędzie – „akt proroczego realizmu” zaowocowało wieloma inicjatywami m.in. powstaniem Fundacji im. św. Maksymiliana Kolbego. Wskazał na potrzebę wspólnych działań naszych Kościołów i narodów wobec obecnego kryzysu, wspólną pomoc tym, którzy są w potrzebie, solidarnych działań na rzecz Ukrainy oraz współpracy przy Światowych Dniach Młodzieży.

Abp Wiktor Skworc, współprzewodniczący grupy kontaktowej episkopatów Polski i Niemiec zwrócił uwagę, że o ile pojednanie Niemiec i Francji miało bardziej charakter polityczno-ekonomiczny, to pojednanie polsko-niemieckie miało charakter religijno-moralny. Wskazał też, że w liście nie mówi się o Niemcach z NRD i RFN, ale o całym narodzie niemieckim, co jego zdaniem też miało wymiar prorocki, gdyż prawie 25 lat później doszło do zjednoczenia.

Abp Ludwig Schick, metropolita Bamabergi, współprzewodniczący grupy kontaktowej episkopatów Polski i Niemiec przypomniał, że w latach gdy rodziło się pojednanie między naszymi narodami – budowano mur berliński. Od młodych lat zawsze odczuwał, że musi on kiedyś paść, a wymiana listów była takim pierwszym wyłomem w murze.

Następnie w kaplicy Matki Boże Częstochowskiej biskupi z Polski i Niemiec odprawili wspólnie Mszę św. w intencji pokoju i pojednania na świecie. Liturgii przewodniczył abp Stanisław Gądecki, przewodniczący KEP.

W homilii kard. Reinard Marx zadeklarował: „Pragniemy wspólnie kształtować naszą ojczyznę – Europę oraz przyszłość chrześcijaństwa na naszym kontynencie”.

Zastanawiając się, jakie jest zadanie Kościoła dla przyszłości naszych narodów i Europy dzisiaj, przewodniczący Episkopatu Niemiec zadeklarował, że Kościoły w obydwu krajach będą wspólnie angażować się na rzecz pokoju, pojednania i prawa, dla wszystkich ludzi. „Spojrzenie wstecz musi stać się spojrzeniem do przodu. Nie może być nigdy więcej konfliktu między Niemcami i Polską!” – podkreślił hierarcha.

Zauważył, że „wymiana listów była świadectwem danym prawdzie Bożej, chwilą Chrystusa Króla w historii Kościoła w Polsce i w Niemczech. Możemy dziś za to dziękować Chrystusowi, naszemu Królowi. Podejmujemy również poważnie zadanie tego Króla, aby tak dziś, jak i jutro być narzędziem, sakramentem zjednoczenia wszystkich ludzi oraz ludzi z Bogiem”.

Po Mszy biskupi odbyli „braterskie spotkanie” licznych przedstawicieli obydwu Episkopatów w bibliotece klasztoru jasnogórskiego.

Słynny dziś list podpisało 34 polskich biskupów, wśród nich kard. Stefan Wyszyński i bp Karol Wojtyła. Inicjatorem i autorem orędzia był arcybiskup wrocławski Bolesław Kominek. Niemieckim biskupom list został wręczony 18 listopada 1965 r. podczas Soboru Watykańskiego II.

Kluczowe sformułowanie listu, który 18 listopada 1965 r. polscy biskupi przekazali biskupom z Niemiec przytaczane jest zazwyczaj jako: „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. W rzeczywistości cytat brzmi: „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”.

List był pierwszą, historyczną inicjatywą zmierzającą do pojednania i ułożenia w oparciu o uznanie prawdy i wybaczenie stosunków pomiędzy Polakami i Niemcami po II wojnie światowej.

Inicjatywa polskich duchownych spotkała się ze zdecydowaną krytyką władz komunistycznych. Władze nazwały list zdradą narodową i m.in. organizowały propagandowe wiece, na których potępiano polskich biskupów.