Na Jasnej Górze o średniowiecznych skarbach muzycznych

Z udziałem naukowców z różnych ośrodków akademickich w Polsce na Jasnej Górze odbywa się konferencja muzykologiczna na temat liturgii paulińskiej w świetle wpływów tradycji diecezjalnej i zakonnej.

To trzecia już debata w ramach sympozjów o liturgii paulińskiej w średniowieczu. W spotkaniu uczestniczą historycy Kościoła, liturgiści i muzykolodzy.

W ramach konferencji w bazylice jasnogórskiej odbył się także specjalny koncert ze średniowiecznych zbiorów jasnogórskich pod batutą Michała Sławeckiego. Po raz pierwszy Inventione Sanctae Crucis – Chorał o Podwyższeniu Krzyża świętego wykonana Schola Gregoriana Cardinalis Stephani Wyszyński. To prawykonanie po 500 latach.

Organizatorami konferencji są: Instytut Liturgii, Muzyki i Sztuki Sakralnej Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Zespół Naukowo-Redakcyjny Jasnogórskich Muzykaliów, Stowarzyszenie Kapela Jasnogórska i Klasztor OO. Paulinów na Jasnej Górze.

– Współczesne działania podejmowane w zakresie odkrywania jasnogórskich zbiorów muzycznych stanowią o ich wyjątkowości artystycznej i bogactwie duchowym. W jakimś stopniu przyczyniają się do kształtowania kultury muzycznej nie tylko w Polsce, ale także i w Europie – zauważył o. Nikodem Kilnar, krajowy duszpasterz muzyków kościelnych i prezes Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska.

W ramach konferencji zaprezentowano m.in. badania nad życiem i działalnością żyjącego w XVI w. paulina o. Mikołaja z Wilkowiecka, analizie zostało poddane jego dzieło „O Mszy św. opisanie”. To pierwszy w Polsce podręcznik o przeżywaniu Mszy św. wydany drukiem w 1586 r. – Współczesne wydanie tego dzieła będzie wydarzeniem sensacyjnym – zapowiada o. Kilnar.

Wyjaśnił, że dzieło o. Mikołaja napisane po polsku wpisuje się w ówczesny krąg twórców języka polskiego tej miary co Mikołaj Rej i Jan Kochanowski.

Podczas wykładów podejmowano także tematy ukazujące duchowość paulińską w świetle poznawanych źródeł muzyki liturgicznej, ich kształtowanie się pod wpływem tradycji diecezjalnej (głównie diecezji wrocławskiej i krakowskiej) oraz zakonnej.- Średniowieczna liturgia paulińska zaskakuje przede wszystkim swoim pięknem – podkreśla o. Kilnar – Dzisiaj oczywiście możemy porównywać, jakie innowacje wprowadzali ojcowie paulini, również mieli swoje tony gregoriańskie, swoje zakończenia modlitw, psalmów. Tak jak każdy zakon miał swoje utarte szlaki wykonawstwa, tak również liturgia paulińska miała szczególne rysy, ponieważ zakon, który zmieniał się dynamicznie, szczególnie na Bałkanach, ale i tutaj w Polsce, zawsze dbał o poziom muzyki liturgicznej”.

Prof. dr hab. Remigiusz Pośpiech, przewodniczący Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów podkreślił, że do intensywności badań nad paulińskim dorobkiem muzyki liturgicznej przyczyniło się nawiązanie współpracy z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, m.in. chorwackimi i węgierskimi.

W 2009 r. został zainicjowany nowy projekt badawczy związany z tradycją liturgiczno-muzyczną Zakonu Paulinów w okresie średniowiecza. Grupa specjalistów powołała Podkomisję Liturgiczno-Muzykologiczno-Historyczną przy Zespole Naukowo-Redakcyjnym Jasnogórskich Muzykaliów. W skład Podkomisji weszli liturgiści, bibliści, historycy, muzykolodzy na czele z prof. Remigiuszem Pośpiechem oraz paulini odpowiedzialni za archiwa, biblioteki i wydawnictwa w Zakonie Paulinów.

Podobne komisje powołano na Węgrzech i w Chorwacji. Konferencje odbywają się co dwa lata w różnych krajach, gdzie znajdowały się klasztory Paulinów.

Zespoły opracowują naukowo liturgiczną i muzyczną spuściznę Zakonu Paulinów z okresu średniowiecza, a także z okresu potrydenckiego. Badane są źródła na Jasnej Górze, w Polsce oraz na Węgrzech, Chorwacji, Słowacji, Niemczech i Austrii, gdzie Zakon posiada długą tradycję. Źródła, które się zachowały, nie zostały dotąd od strony naukowej wystarczająco opracowane, a dotyczą one początku działalności Zakonu Paulinów. Badania te ukazują nieznana dotąd historię Zakonu Paulinów. Publikowanie zwyczajów liturgicznych – chorału gregoriańskiego, który ojcowie paulini kultywowali przez wieki, pomoże nam jeszcze bardziej skorzystać ze skarbca kultury duchowej naszych przodków, abyśmy mogli najpiękniejsze karty naszej paulińskiej duchowości przekazać następnym pokoleniom – mówi o. Nikodem Kilnar.

Owocem badań nad „paulińskim średniowieczem” jest także wydanie fototypiczne Mszału Jagiellonów z Jasnej Góry pod red. Remigiusza Pośpiecha z 2013 r. To dokładna, fototypiczna kopia zabytkowego Mszału jasnogórskiego z królewskim herbem Jagiellonów, który jest najcenniejszym rękopisem przechowywanym w bibliotece paulinów na Jasnej Górze. Na ponad 300 stronicach przedstawiono reprodukcje kolejnych stron Mszału, z nieznacznym pomniejszeniem formatu. Starano się jednak zachować wszystkie inne szczegóły oryginału, jak np. widoczne na wielu kartach przebicia atramentu z odwrotnej strony, czy wszelkiego rodzaju uszkodzenia. Pochodzący z początku XVI w. Missale Paulinorum (ok. 1506), zwany powszechnie – ze względu na osobę jego fundatora, króla Jana Olbrachta – Mszałem Jagiellonów albo Mszałem Olbrachta, należy niewątpliwie do najcenniejszych i najbardziej wartościowych kodeksów liturgiczno-muzycznych zachowanych w jasnogórskim archiwum.

Także w serii płytowej „Musica Claromontana” ukazały się już nagrania z muzyka średniowieczną m.in. „Oficjum o św. Pawle Pierwszym Pustelniku” czy chorał gregoriański o św. Antonim Pustelniku.
Popularyzowanie dzieł zgromadzonych w jasnogórskich archiwach muzycznych, to nie tylko opracowania naukowe tekstów, dygitalizacja dźwięków i koncerty, ale to również dbałość o pokaźny zbiór zabytkowych i unikatowych instrumentów.