O Polsce i Polonii w najnowszym tomie „Encyklopedii katolickiej”

O znaczeniu „Encyklopedii katolickiej” i zawartości jej XV tomu rozmawiali 28 czerwca uczestnicy sesji „Encyklopedia katolicka wczoraj i dziś” na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Sesja odbyła się w 30-lecie śmierci ks. dr. hab. Romualda Łukaszyka, pierwszego sekretarza naukowego redakcji, twórcy metody, wedle której wydawnictwo jest opracowywane do dziś. Była też okazją do spotkania pracowników dawnych i aktualnej redakcji.

O tym, co znalazło się w najnowszym tomie, wydanym dziewięć miesięcy po poprzednim, mówił w drugiej części sympozjum redaktor naczelny „Encyklopedii katolickiej” dr Edward Gigilewicz.

Przypomniał, że wydawnictwo KUL w swoich założeniach stara się łączyć koncepcje właściwe encyklopediom powszechnym i specjalistycznym, dlatego w każdym tomie oprócz haseł geograficznych i biograficznych znajdują się hasła rzeczowe, dokonujące encyklopedycznego opisu rzeczywistości materialnej, duchowej i symbolicznej.

W tomie XV, zawierającym 1551 haseł, hasła rzeczowe obejmują zarówno zagadnienia opisywane w obrębie jednej dyscypliny, jak i teksty ujęte wieloaspektowo, o charakterze interdyscyplinarnym, podejmujące opis określonej rzeczywistości z punktu widzenia różnych nauk. Wiodące działy w tym tomie to historia, zarówno powszechna, jak i polska, której dotyczy 285 haseł, teologia reprezentowana we wszystkich swych dziedzinach, a następnie geografia i statystyka kościelna, sztuka religijna, filozofia, socjologia i prawo.

Czytelnik znajdzie w tomie wiele postaci, szczególnie zasłużonych dla Kościoła, kultury i nauki, począwszy od świętych Piotra i Pawła. – Św. Piotra staramy się ukazać we wszystkich aspektach, w jakich funkcjonuje zarówno w nauce, teologii, jak i kulturze, dlatego hasło otrzymało strukturę: życie, kult, duchowość, ikonografia. Jeszcze szersze jest hasło poświęcone Pawłowi – mówił dr Gigilewicz. Ponieważ Piotrów pomieszczono aż na 70 kolumnach, a Pawłów na 40, redaktor wyjaśnił zasady systematyzowania haseł w obrębie jednego imienia, obowiązujących niezmiennie od czasów ks. Łukaszyka. Umieszcza się zatem najpierw świętych i błogosławionych, potem papieży i antypapieży, patriarchów, władców, najpierw obcych, potem polskich, wreszcie wszystkich innych noszących to imię. Idąc tym tropem, w najnowszym tomie można znaleźć św. Patryka, Polikarpa ze Smyrny oraz ks. Jerzego Popiełuszkę; licznych papieży, m.in. dwunastu Piusów, a z kardynałów Luigiego Poggi. Ze współczesnych biskupów w tomie umieszczono m.in. biogram zmarłego tragicznie bp. Tadeusza Płoskiego. Licznie reprezentowany jest świat nauki i kultury. Są także hasła o charakterze biografii zbiorowych, np. poszczególnych zakonów oraz męczenników, jak np. pięciu braci polskich.

Szczególnym hasłem w nowym tomie jest hasło „Polska”. Tekst obejmuje 26 jednostek hasłowych, zrealizowanych przez 20 autorów. To prawie 150 kolumn, na których dokonano syntezy dziejów ojczystych, z uwzględnieniem losów poszczególnych wspólnot religijnych, chrześcijańskich wszystkich denominacji i niechrześcijańskich, począwszy od Słowian. Ponadto można przeczytać bardzo obszerne i kompetentne hasła poświęcone literaturze religijnej, teologii, muzyce sakralnej, a zwłaszcza sztuce religijnej. – Hasło to dokonuje swoistej syntezy kultury polskiej, syntetyzując ukazuje jej chrześcijańskie oblicze – zauważył redaktor naczelny „Encyklopedii katolickiej”. Problematykę związaną z Polską uzupełnia hasło „polska filozofia”.

Kolejne ważne hasło poświęcone zostało Polonii, polonijnemu duszpasterstwu, organizacjom oraz czasopismom religijnym. Liczne są biogramy działaczy polonijnych z całego świata, często po raz pierwszy opracowanych w języku polskim.

Poza hasłami biograficznymi i geograficznymi w XV tomie zawarto bogaty zbiór haseł rzeczowych. Ukazują one doktryny, nurty, kierunki badawcze, są też liczne opracowania poświęcone dyscyplinom nauk. W XV tomie Encyklopedii można ponadto znaleźć hasła poświęcone stolicom tytularnym, archidiecezjom, diecezjom, w tym tomie np. pelplińskiej.

– Rejestrujemy jednostki położone w historycznych granicach Polski także innych denominacji. Za tego rodzaju opracowania często przyjmujemy wyrazy wdzięczności od przedstawicieli innych Kościołów chrześcijańskich – podkreślił dr Gigilewicz. Dodał, że redakcja angażuje także teologów protestanckich do realizowania haseł przedmiotowych ukazujących protestancki punkt widzenia.

Dr Gigilewicz podkreślił także, że „Encyklopedię katolicką” wyróżnia konsekwencja metodologiczna wszystkich haseł i tomów, jednorodna wizja światopoglądowa wszystkich haseł i przede wszystkim głęboka redakcja merytoryczna i leksykograficzna.

O recepcji treści zawartych w kolejnych tomach wydawnictwa mówiła dr Monika Waluś, redaktor programu telewizyjnego „Słowo na niedzielę”, wykładowczyni w seminariach duchownych, UKSW i Carmelitanum. – Encyklopedia jest pewnym wyznacznikiem poziomu myślenia wielu ludzi. Żyjemy w czasach, w których jest bardzo wiele wersji, jedynie słusznych, widać to i w parafii, i w seminariach duchownych, i wśród studentów. Ludzie opierają się na bardzo różnych źródłach jeśli chodzi o sądy na temat Kościoła katolickiego – dodała Waluś.

Jej zdaniem podstawa, jaką zawiera Encyklopedia, to nie „wersja pobożnego czasopisma czy internetowa, ale coś bardzo cennego”, dzieło, które jest owocem wielu dyskusji. Dodała, że „ustalenie bardzo kompetentne pewnych pojęć, zjawisk, wydarzeń, stanowiące trampolinę do dalszych badań, jest wielką zasługą Encyklopedii”.

Dr Waluś wskazała, że Encyklopedia jest bardzo pomocna w pracy w telewizji, gdzie przychodzą osoby o nieraz bardzo kontrowersyjnych poglądach, dlatego ważna jest możliwość sprawdzenia u źródła. Dodała, że w swojej pracy wykładowcy często spotkała się z sytuacją, gdy praca studencka była rozwinięciem jakiegoś hasła z Encyklopedii.

– To wydawnictwo byłoby też bardzo pomocne w szkołach katolickich, zwłaszcza liceach, żeby uczyć ludzi sięgania do źródeł sprawdzonych, profesjonalistów – mówiła. – Marzy mi się, by Encyklopedia trafiała do różnych miejsc, gdzie jest szansa, że sięgnie do niej nie tylko specjalista, ale i inne osoby, zwykli parafianie czy liderzy ruchów – dodała.

Pierwsza część sympozjum poświęcona była postaci ks. dr Romualda Łukaszyka, sekretarza naukowego redakcji „Encyklopedii katolickiej” w 30. rocznicę jego śmierci. Jako człowieka, kapłana i naukowca charakteryzowali go m.in. ks. prof. Anzelm Weiss i ks. Mieczysław Kaczmarzyk.