O relacjach państwa i Kościoła z okazji 1050. rocznicy Chrztu Polski

Historii i współczesnemu modelowi relacji państwo-Kościół w Polsce poświęcona była sesja: „Bóg – Honor – Ojczyzna: Kościół i Państwo – Wspólna Troska czy Sojusz Ołtarza z Tronem?”, która z udziałem Nuncjusza Apostolskiego w Polsce abp. Celestino Migliore odbyła się w Rzeszowie 17 lutego.

Sesję otworzył marszałek województwa podkarpackiego Władysław Ortyl wraz z Adamem Pęziołem, prezesem Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, z Komitetu Organizacyjnego konferencji.

Nuncjusz Celestino Migliore przypomniał, że od momentu chrztu pierwszy władca Polski, Mieszko, znalazł się pod protektoratem papiestwa i uzyskał utworzenie metropolii gnieźnieńskiej, dzięki czemu Polska nawiązała ścisły i bezpośredni kontakt z papiestwem. Nuncjusz wyjaśnił, że przez wieki papieże utrzymywali ścisłe relacje z polskim narodem, wysyłając najpierw legatów papieskich z konkretnymi misjami, a potem, poczynając od 1555 roku, przez utworzenie w Polsce Nuncjatury, która była jednym z pierwszych stałych przedstawicielstw papieskich i jedną z pierwszych ambasad.

Główną część swego referatu abp Migliore poświęcił odbudowie przez Polskę stosunków ze Stolicą Apostolską po 1989 r. Przypomniał, że Jan Paweł II gorąco zachęcał do stworzenia Konkordatu i porozumień, które zapewniały prawne uregulowanie niektórych działań Kościoła na rzecz dobra wspólnego, jak edukacja, posługa duchowa w instytucjach publicznych, działalność charytatywna Kościoła i tym podobne. Mówiąc o Konkordacie miedzy Polską a Stolicą Apostolską z 1993 r. (a ratyfikowanym w 1998 r.) stwierdził, że jego specyfika polega nie tylko na zagwarantowaniu wolności religijnej, gdyż to się już wcześniej dokonało, ale na tym, że „odzwierciedlał inne ustawienie relacji Papiestwo-Polska, które promowało, w kontekście wolności, współpracę między władzą państwową i kościelną sprzyjającą ochronie osoby ludzkiej i promocji dobra wspólnego”.

„W przeszłości – wyjaśnił nuncjusz – autonomia i suwerenność Kościoła katolickiego były raczej „przyznawane” jednostronnie Kościołowi przez Państwo. Teraz natomiast jest ona uznawana w sposób wzajemny i obustronny. Co więcej, stwierdza się, że Układające się Strony są we wzajemnych relacjach zobowiązane do pełnego poszanowania autonomii oraz niezależności każdej z nich, jak również do współdziałania dla dobra człowieka i dobra kraju”.

W sumie więc – w opinii nuncjusza – „interpretowany w ten sposób Konkordat tworzy ramy prawne sprzyjające płynnym i owocnym relacjom między Papiestwem i Państwem, między Państwem i Kościołem. Z niego także wypływają przesłanki dla prawowitej i zdrowej laickości Państwa, o której mówią Papieże poczynając od Piusa XII aż do dzisiaj. Laickości, która pozwala Państwu kierować doczesną rzeczywistością zgodnie z normami jemu właściwymi i tworzyć szerokie porozumienie dotyczące różnych zasad fundamentalnych”.

Przekrojowy referat na temat znaczenia chrztu Polski dla ponad tysiącletniej historii naszego państwa i narodu przedstawił ks. prof. Józef Krukowski z KUL. Podkreślił, że wyborowi dokonanemu przez Mieszka I, Polska zawdzięcza nie tylko trwałe miejsce w rodzinie europejskich narodów kultury łacińskiej, ale także niezależność od cesarstwa niemieckiego. Zapewniło to przyjęcie chrztu ze strony misjonarzy czeskich, pod bezpośrednim nadzorem Stolicy Apostolskiej. W ślad za tym Mieszko oddał swe państwo pod opiekę Stolicy Apostolskiej jako część „dziedzictwa św. Piotra”. W kolejnych wiekach dało to Polsce najlepszą z możliwych gwarancji niepodległości i bezpieczeństwa.

Kreśląc dzieje I Rzeczypospolitej profesor przypomniał, że relacje z Kościołem – w przeciwieństwie do wielu innych państw – były tu zawsze oparte na zasadzie dualizmu religijno-politycznego, co sprawiało, że nigdy Kościół nie był tu narzędziem władzy świeckiej, a władza świecka nigdy nie została podporządkowana Kościołowi. To umożliwiło uniknięcie wielu napięć, dzięki czemu chrześcijaństwo stało się naturalnym elementem polskiej kultury i tożsamości.

Odnosząc się do czasów dzisiejszych ks. Krukowski stwierdził, ze „Polska jest dziś państwem świeckim, ale w formie separacji otwartej, tzn. że respektuje obecność religii w życiu publicznym”. I na tym właśnie polega istotna różnica między polskim, a np. francuskim modelem świeckości państwa. Polska bowiem jest państwem świeckim w wersji „separacji przyjaznej”, wyrażającej się we współdziałaniu między państwem a Kościołem dla dobra człowieka i dobra wspólnego”.

Marcin Przeciszewski z KAI zinterpretował model stosunków państwa i Kościoła zbudowany w Polsce po 1989 r. – jako jeden z najlepiej funkcjonujących w Europie, a zarazem na wskroś nowoczesny i w pełni zgodny z nauczaniem Soboru Watykańskiego II. Jego zaletami są możliwość nieskrępowanej obecności religii w życiu publicznym, a zarazem zapewnienie pełni praw i swobód dla osób niewierzących czy wierzących inaczej. Gwarantuje to zapisana w polskiej konstytucji zasada „bezstronności państwa w kwestiach religijnych i światopoglądowych”. Jest ona korzystną alternatywą wobec zasady „świeckości”, rozumianej w sposób separacyjny, a więc rodzącej niebezpieczeństwo alienacji sfery religijnej od życia publicznego. Podkreślił przy tym, że model ten wymaga nieustannej troski, gdyż siły lewicowo-liberalne dążą do jego dekonstrukcji i zaprowadzenia separacyjnej „świeckości” państwa, rozumianej wedle modelu francuskiego.

Sesję zwieńczył referat ks. prof. Stanisława Nabywańca z Uniwersytetu Rzeszowskiego pt. „Arcybiskupa Ignacego Tokarczuka zmagania z totalitaryzmem państwowym w okresie PRL-u”. Na zakończenie, w bazylice ojców Bernardynów w Rzeszowie odbył się koncert wokalny.

Konferencja odbyła się w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Jej organizatorami byli Adam Pęzioł – prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie oraz ks. prof. dr hab. Stanisław Nabywaniec – kierownik Zakładu Historii Nowożytnej Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Sesja była drugą z cyklu piętnastu konferencji naukowych poświęconych 1050. rocznicy Chrztu Polski, organizowanych przez prezesa Pęzioła i ks. Nabywańca. Jej program składa się z 15 sesji, które odbędą się w 12 miastach województwa podkarpackiego, poczynając od Rzeszowa oraz poza granicami Polski we Lwowie i w Wilnie, dawnych stolicach kresowych metropolii polskich.