O. Więcławek: każdy, może wejść w pole oddziaływania patologicznego lidera

Absolutnie każdy, może wejść w pole oddziaływania patologicznego lidera, czy to duchownego, czy świeckiego. Każdy człowiek w jakimś stopniu jest podatny na manipulacje, dlatego bardzo ważne, by wyłapywać pierwsze sygnały – powiedział w rozmowie z KAI o. Radosław Więcławek, przybliżając projekt „Odbudujmy DOM”. Już dziś będzie można obejrzeć pierwszy odcinek cyklu prewencyjnych rozmów o zdrowym duszpasterstwie osób dorosłych. To wspólne przedsięwzięcie Fundacji Świętego Józefa i redakcji dominikanie.pl, środowisk, które łączy troska o rozpowszechnianie wiedzy na temat.

Anna Rasińska (KAI): Skąd właściwie wziął się pomysł na serię podcastów pt. „Odbudujmy DOM. Rozmowy o zdrowym duszpasterstwie?”

O. Radosław Więcławek (duszpasterz, redaktor naczelny dominikanie.pl): Pomysł na projekt wziął się z potrzeby duszpasterskiej, wynikającej z rozmów z wiernymi, a także bolesnych doświadczeń związanych z nadużyciami, do jakich dochodziło w przeszłości wśród dominikanów, ale nie tylko. Jest to odpowiedź na potrzeby, zgłaszane nam m. in. przez dorosłych pozostających w kontakcie duszpasterskim z osobami duchownymi lub świeckimi liderami, którzy chcą wiedzieć jak zadbać o swoje granice, egzekwować wysokie standardy. Projekt ma na celu szerzenie wiedzy o tym jak zbudować zdrową relację duszpasterską, a zarazem ma wskazać sygnały świadczące o tym, że doszło do patologicznych zachowań, które nie mogą mieć miejsca w kontakcie duszpasterskim. Ma on również dać poczucie podmiotowości i inspirację do odpowiedzialności za siebie nawzajem we wspólnocie Kościoła, wydobycie piękna i dobra, jakie tkwi w kontakcie duszpasterskim.

Wspomniał Ojciec o nadużyciach w zakonie dominikańskim, czy projekt jest poniekąd próbą zadośćuczynienia zgromadzenia za te sytuacje?

Niewątpliwie jest taki element. Ze względu na partnerstwo z Fundacją Świętego Józefa nie akcentujemy wprost tego aspektu, ponieważ Fundacja, z którą współpracujemy nie ma powodu aby dokonywać ekspiacji, czy zadośćuczynienia z powodu tego, co wydarzyło w środowisku dominikańskim. Oczywiście, jest to owoc naszej refleksji nad duszpasterstwem, dokonanej po tych bolesnych doświadczeniach, w których towarzyszyliśmy osobom zranionym w naszym duszpasterstwie. W pewnym sensie przepracowaliśmy i nadal przepracowujemy te doświadczenia. Ktoś mógłby powiedzieć, że ze względu na to, że w naszym duszpasterstwie dochodziło do nadużyć, nie mamy prawa mówić o zdrowym wzorcu duszpasterstwa, natomiast nasze myślenie jest odwrotne – zdając sobie sprawę, jakie zagrożenia wiążą się z kontaktem duszpasterskim, dokonując pewnej refleksji nad tym, gdzie instytucja zawiodła, wprowadzając wysokie standardy w naszym duszpasterstwie, chcemy podzielić się tym doświadczeniem oraz owocami naszych poszukiwań z szerszym gronem odbiorców.

Nie można też całej wspólnoty dominikańskiej obarczać windą za zaniedbania poszczególnych osób.

Z jednej strony ma pani rację, a z drugiej strony, nie wypieramy się tego. Nie udajemy, że te wydarzenia nie miały miejsca. To element naszej historii, który chcemy przekroczyć i wykonać krok w przyszłość, gdzie nie będzie miejsca na takie mroczne doświadczenia, a wierni będą mogli z kontaktów duszpasterskich czerpać w pełni i owocnie.

Czy mógłby Ojciec przybliżyć jaką konkretnie tematykę poruszają podcasty?

Mamy bardzo szeroką tematykę, ponieważ zagadnienie kontaktu duszpasterskiego jest niezwykle bogate. Kierujemy ten podcast do osób dorosłych, podkreślamy, że istnieje takie pojęcie jak „bezbronni dorośli”, który jest nowym pojęciem w prawie kanonicznym i wiąże się z dokumentem motu proprio „Vox estis lux mundi”.

Pierwszy segment cyklu składa się z pięciu odcinków, mówimy w nich o granicach zdrowego duszpasterstwa, bezbronnych dorosłych, a także o tym gdzie i w jakich przypadkach można dokonać zgłoszenia krzywdy.

Druga część serii szerzej podchodzi do kontaktu duszpasterskiego, chcemy w niej mówić o pozytywnych wzorcach, zdrowej duchowości, ale też o patologicznych liderach i krzywdzących mechanizmach, które realizują wspólnoty. Pojawią się także zagadnienia z zakresu psychopatologii – tego, kiedy i jak należy się bronić. Poruszymy też temat spowiedzi, która choć jest wielkim skarbem Kościoła, może być także przestrzenią, która zostanie przez kogoś wykorzystana do nadużyć. Będziemy rozmawiać o towarzyszeniu duchowym, o egzorcyzmach czy mechanizmach psychologicznych działających w grupie… Jak widać poruszamy szerokie spektrum zagadnień, a sam podcast będzie w sumie trwał kilkadziesiąt godzin, więc jest to solidna porcja wiedzy.

Wydaje się zaskakujące, że niektóre osoby są tak podatne na manipulacje, zgadzają się na niesłychane przekroczenie własnych granic. Jak Ojciec myśli, dlaczego niektórzy dają przyzwolenie na niewłaściwe zachowanie np. liderów wspólnot?

Absolutnie każdy, może wejść w pole oddziaływania patologicznego lidera, czy to duchownego, czy świeckiego. Każdy człowiek w jakimś stopniu jest podatny na manipulacje, dlatego bardzo ważne, by wyłapywać pierwsze sygnały, świadczące o tym, że z daną relacją jest coś nie tak. Nikt nie może czuć się całkowicie bezpieczny na tym polu, zarówno w relacjach w Kościele, jak i poza nim. Dlatego ważne jest dostrzeganie sygnałów ostrzegawczych. W Kościele jesteśmy w sytuacji szczególnego narażenia na zranienia, ponieważ ufamy, że w tej szczególnej wspólnocie nie spotka nas nic złego. Z tego powodu należy być szczególnie wyczulonym na wszelkie sygnały, które pokazują, że z grupą może być coś nie tak. Wszystkie drastyczne przykłady jak – wykorzystywanie seksualne, finansowe, czy nadużycie sumienia – nigdy nie są pierwszym krokiem w działaniu patologicznego lidera. To jest coś co przychodzi po serii drobnych przekroczeń granic, dlatego tak istotne jest, by ufać swojemu sercu, które daje nam sygnał, że coś jest nie tak oraz zwracać uwagę, że dzieje się coś, co narusza prawo, a następnie informować o tym odpowiednie instytucje.

A jakie są pierwsze sygnały, po których powinna nam się zapalić czerwona lampka?

Pierwszym sygnałem może być fakt, że osoba, której zwracamy uwagę, zupełnie nie przyjmuje krytyki, ośmiesza nasze argumenty. Powinniśmy daleko trzymać się od takiej grupy czy lidera, który nie jest w stanie przyjąć jakiejkolwiek krytyki. Jeśli widzimy sygnały delikatnego naruszenia granic, a upomnienia nie przynoszą efektu, nasze zdanie jest podważane, należy po prostu odsunąć się od grupy, nie ukrywając powodu naszej decyzji.

Jeśli następuje poważne przekroczenie norm, powinniśmy zgłosić takie zachowanie do odpowiednich władz (w parafii jest to proboszcz, w diecezji biskup, w klasztorze przeor lub inny przełożony). Natomiast jeśli dochodzi do przekroczenia prawa państwowego, należy zgłosić taką sytuację na policję lub do prokuratury.

Warto w takiej sytuacji szukać wsparcia na zewnątrz grupy i nie bagatelizować pierwszych negatywnych sygnałów.

Czy mógłby Ojciec przybliżyć nieco, kim są osoby zaproszone do podcastów?

Zaprosiliśmy do współpracy ekspertów, współpracujących z Fundacją Świętego Józefa na różnych polach. To praktycy, na co dzień borykający się z problemami, na które zwracamy uwagę w naszych podcastach. Dobrze rozpoznają także dobro, płynące z korzystania z kontaktu duszpasterskiego, które przez patologiczne zachowania liderów może być utracone.

Zaprosiliśmy także ekspertów ze środowiska dominikańskiego, wspierających nasze duszpasterstwo, braci zaangażowanych w system ochrony naszej prowincji, wśród nich mogę wymienić chociażby o. Tomasza Franca, o. Tomasza Gaja. Pojawią się także ojcowie Emil Smolana i Radosław Broniek z Dominikańskiego Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach (DCI). W serii bierze udział ks. Jan Dohnalik, do niedawna delegat biskupa polowego ds. Ochrony Dzieci i Młodzieży w Ordynariacie Polowym, psycholog Marta Miłuńska, która współtworzy warszawską Szkołę Uwielbienia, Bogdan de Barbaro, który jest wybitnym psychiatrą i terapeutą współtworzącym interdyscyplinarne seminarium naukowe z udziałem teologów, duszpasterzy, psychiatrów i terapeutów. Będzie on mówił o egzorcyzmach z perspektywy psychiatry, a rozmowę tę zestawiamy ze świadectwem egzorcysty – ks. Janusza Czenczka, który przedstawi nam perspektywę praktyka kościelnego. Porozmawiamy z o. Adamem Żakiem SJ, koordynatorem episkopatu ds. ochrony dzieci i młodzieży, który jest kościelnym pionierem w tej dziedzinie, a także z ks. Grzegorzem Strzelczykiem, wybitnym teologiem, który opowie o wypaczeniach teologii.

Długo mógłbym wymieniać, każdy z tych prelegentów to osobna historia. Naszym rozmówcą w pierwszym odcinku będzie ks. Łukasz Knieć, duszpasterz osób skrzywdzonych wykorzystaniem seksualnym w diecezji opolskiej. Będzie mówił o granicach zdrowego duszpasterstwa.

Gdzie i kiedy można oglądać podcast?

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych we wtorki wieczorem. Podcasty w ramach projektu „Odbudujmy dom” dostępne będą na platformach: YouTube: www.72.dominikanie.pl oraz Spotify.

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej projektu: www.odbudujmyDOM.com