Ogólnopolskie obchody XVII Dnia Judaizmu zainaugurowano dziś w Sandomierzu w Muzeum Okręgowym – Zamku. Nigdy nie było tak dobrze między nami, jak dziś – powiedział podczas uroczystości Michael Schudrich, naczelny rabin Polski. Ambasador Izraela Zvi Rav Ner przypomniał, że 6,4 tys. Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, którzy z narażeniem życia ratowali w czasie wojny Żydów, to Polacy.

Po wiekach dramatycznych konfliktów i wrogości relacje Kościoła i judaizmu stają się coraz lepsze. Z dialogu wchodzimy na drogę przyjaźni. Można mówić o standardzie życzliwości, która zajmuje miejsce dawnych uprzedzeń – stwierdził współgospodarz ogólnopolskich obchodów, biskup sandomierski Krzysztof Nitkiewicz.

Dodał, że obchody w Sandomierzu to wydarzenie historyczne pod każdym względem. – Dzień refleksji nad związkami obu wielkich monoteistycznych religii, dzień modlitwy do Boga. Spotykamy się jako ludzie, to jest spotkanie człowieka z człowieka i to jest najważniejsze – podkreślił.

Biskup sandomierski wspomniał też swojego poprzednika bp. Jana Kantego Lorka, który w czasie II wojny światowej udostępnił strychy katedry, „robił co mógł” by ratować Żydów. – Historia lubi wydobywać to, co konfliktowe, ale w patrzeniu na dzieje pokoleń warto odnajdować to, co szlachetne i doniosłe – mówił. – To, co nas łączy to poczucie bliskości Boga, przekonania o świętości rodziny, wspólnota losów i pamięci. Ważne, by nie powtórzyć tych samych błędów – dodał. Bp Nitkiewicz wyraził też nadzieję, że dzisiejsze spotkanie będzie kolejnym krokiem do budowania mostów trwałej przyjaźni.

Z kolei burmistrz Sandomierza, Jerzy Borowski wyraził dumę i radość, że jego miasto stało się miejscem ogólnopolskich obchodów XVII Dnia Judaizmu. – To, co jest poza nami należy znać, zrozumieć i sobie przebaczyć – mówił o historii wzajemnych stosunków między chrześcijanami a Żydami. Przypomniał, że w Sandomierzu gmina żydowska istniała już w 1367 r., co potwierdzają najstarsze dokumenty. Przywołując przykład Jana Pawła II – honorowego obywatela Sandomierza – zachęcał, by „wyznaczyć szlak pozytywnej przyszłości”.

– Były napięte czasy, nie zawsze było łatwo. Dziś żyjemy w lepszych czasach i dlatego mamy obowiązek, by dalej iść na drogę przyjaźni – mówił podczas inauguracji rabin Michael Schudrich. Podkreślił, że w stosunkach chrześcijańsko-żydowskich „nigdy nie było tak dobrze między nami, jak dziś”. Jego zdaniem, to zasługa Jana Pawła II, o którym rabin z sympatią mówił „nasz papież” oraz owoc soborowej deklaracji „Nostra aetate”. Rabin Schudrich zwrócił też uwagę, że Dzień Judaizmu w Kościele katolickim to coś wyjątkowego w historii religii, to zarazem dobra okazja do tego, by „nasz młodszy brat miał okazję zgłębiać swoje korzenie”.

Ambasador Izraela Zvi Rav Ner, który w obchodach XVII Dnia Judaizmu bierze udział wraz z małżonką, podkreślił, że Polska i Izrael mają dobre relacje polityczne, ekonomiczne, a nawet wojskowe. – To bardzo ważne dla każdego ambasadora, ale jest też aspekt duchowy. Miedzy nami: Polakami i Żydami jest coś jeszcze, prawie tysiąc wspólnych lat, największa gmina żydowska w historii świata była w Polsce (liczyła 3,5 mln. Żydów). Największa grupa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata to Polacy – bo aż 6,4 tys. ludzi, którzy z narażeniem własnego życia ratowali w czasie wojny Żydów – wyliczał dyplomata.

Ambasador Izraela nawiązał też do planowanej na maj pielgrzymki papieża Franciszka do Izraela. – Pamiętamy historyczną wizytę Jana Pawła II – dodał. Wspomniał też pielgrzymkę polskiego Episkopatu do Izraela w marcu ubiegłego roku.

Uczestnicy sesji inauguracyjnej wysłuchali na Zamku wykładu prof. Waldemara Kowalskiego z Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach pt. „Polacy i Żydzi w Sandomierzu, czyli o potrzebie wspominania przeszłości.

Przeszłości nie można zmienić – mówił prof. Kowalski, ale należy się starać ją zrozumieć zarówno w wymiarze losów indywidualnych, jak też narodowych. Pamięć historyczna i historia jako nauka mogą przynieść pożytki współczesności tylko wtedy, gdy jako normy dla określania właściwych postaw ludzkich przyjmiemy nakazy prawa Bożego. Potępienie sprzecznych z nim zachowań, pamięć o ofiarach minionych pokoleń, to obowiązek współczesnych – mówił prelegent. Dodał też, że obowiązkiem współczesnych jest także budowanie dobrych, wzajemnych relacji z pożytkiem dla nas i przyszłych pokoleń. Wiedza o przeszłości będzie bowiem jałowa, jeśli nie posłuży wskazaniu drogi jaką wspólnie mamy wybrać – stwierdził prof. Kowalski.

W swoim wykładzie szczegółowo opisał relacje sandomierskich Żydów z chrześcijańską społecznością tego miasta na przestrzeni wieków. Mówił m.in. o różnych oskarżeniach pod adresem wyznawców judaizmu, w tym także o mord rytualny. Według prof. Kowalskiego, najczęściej wynikały one z postrzegania Żydów jako „niewiernych” oraz z rywalizacji gospodarczej między chrześcijanami i starozakonnymi.

Po części naukowej, jaka odbyła się na sandomierskim Zamku, uczestnicy obchodów Dnia Judaizmu udali się na miejscowy cmentarz żydowski – kirkut. Tam Żydzi odmówili kadisz – tradycyjną modlitwę za zmarłych.

W ogólnopolskich obchodach biorą udział przedstawiciele Episkopatu Polski. Oprócz współgospodarza obchodów bp. Krzysztofa Nitkiewicza obecny jest bp Mieczysław Cisło – przewodniczący Komitetu KEP ds. Dialogu z Judaizmem, a także bp Jacek Jezierski – wiceprzewodniczący Rady KEP ds. Ekumenizmu. Na sandomierski Zamek przybyli także liczni duchowni i świeccy związani z dialogiem międzyreligijnym i ekumenizmem, seminarzyści i młodzież.

Wyjątkowo tegoroczny Dzień Judaizmu zorganizowano 16 stycznia a nie tak jak dotychczas 17 stycznia, ze względu na obchody szabatu przez wyznawców judaizmu. Mottem duchowym tegorocznych obchodów są słowa z Księgi Wyjścia „Pan jest moją mocą (…). Jemu zawdzięczam ocalenie.

Specjalnie z tej okazji na Zamku otwarto wystawę "Malarstwo Żydów polskich okresu międzywojennego" a chętni mogą także zwiedzić siedzibę Archiwum Państwowego, gdzie mieściła się dawniej synagoga – przy ul. Żydowskiej.

Obchodom Dnia Judaizmu w Sandomierzu towarzyszy ponowne wystawienie na widok publiczny w katedrze osiemnastowiecznego obrazu Carla de Prevo, przedstawiającego rzekomy mord rytualny chrześcijańskiego dziecka, dokonany przez Żydów. Przy obrazie wisi już tablica wyjaśniająca, że Żydzi nigdy nie mogli tego zrobić, gdyż zabrania im tego własna religia. Od kilku lat obraz ten był zakryty, gdyż jego obecność – bez należytego komentarza – umożliwiała różne interpretacje historii, co spotykało się z wieloma protestami.

Dzień Judaizmu ma pomóc katolikom w odkrywaniu judaistycznych korzeni chrześcijaństwa oraz pogłębianiu świadomości tego, że – jak nauczał Jan Paweł II – religia żydowska nie jest wobec chrześcijaństwa rzeczywistością zewnętrzną, lecz "czymś wewnętrznym, oraz że nasz stosunek do niej jest inny aniżeli do jakiejkolwiek innej religii".

Dzień Judaizmu w Kościele katolickim jest jedną z inicjatyw Episkopatu Polski. Został ustanowiony przez Episkopat Polski w 1997 r. Jego celem jest rozwój dialogu chrześcijańsko-żydowskiego, a także modlitwa i refleksja nad związkami obu religii. Po raz pierwszy Dzień Judaizmu obchodzono w 1998 r. Komitet ds. Dialogu z Judaizmem, powołany w 1996 r., prowadzi dialog z przedstawicielami judaizmu, a jego celem jest upowszechnianie postaw dialogu i życzliwości wobec Żydów w środowiskach chrześcijańskich.

„Pan jest moją mocą, (…) Jemu zawdzięczam moje ocalenie” (Wj 15,2) – to hasło XVII Dnia Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce, którego centralne tegoroczne obchody mają miejsce 16 stycznia w Sandomierzu. Dzień Judaizmu jest też obchodzony w całym kraju.

Bp Mieczysław Cisło, przewodniczący Komitetu ds. dialogu z judaizmem w swym Słowie poprzedzającym 17. Dzień Judaizmu w Polsce przypomina, że „łączą nas z judaizmem szczególne więzy: przede wszystkim nadprzyrodzone Objawienie, przymierze z ludem pierwszego wybrania, Księga Święta (Prawo, Prorocy, Psalmy), Dekalog i obietnica spełniona dla nas w Jezusie Chrystusie, a której spełnienia oczekują Żydzi, w nadziei, modlitwie, tęsknocie”. Wyjaśnia, że hasło tegorocznych obchodów Dnia Judaizmu zostało zaczerpnięte z Księgi Wyjścia (15,2): Pan jest moją mocą (…). Jemu zawdzięczam moje ocalenie. Odnosi się ono do wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej, mocą Bożej interwencji. Ma ono współczesne odniesienie do tragicznych losów Żydów czasu Zagłady.

Ks. Tomasz Lis, rzecznik diecezji sandomierskiej w rozmowie z KAI zaznacza, że głównym celem i istotą każdego Dnia Judaizmu jest upowszechnianie postaw dialogu i życzliwości wobec Żydów w środowiskach chrześcijańskich.

Kolejnym ważnym elementem wspólnego spotkania – podkreśla – jest „zgodna i jednogłośna modlitwa oraz refleksja nad Słowem Boga, co znajdzie odniesienie także podczas sandomierskiego spotkania, podczas którego zaplanowano Modlitwę na Cmentarzu Żydowskim oraz nabożeństwo Słowa Bożego w sandomierskiej katedrze”.

Informuje, że historia Sandomierza przez wieki spleciona była z istnieniem wspólnoty żydowskiej, która stanowiła stały element miejskiego życia społecznego i politycznego. W okresie międzywojennym działały tutaj dwie żydowskie biblioteki oraz amatorski teatr żydowski.

Dodaje, że niestety w historię Żydów sandomierskich „wpisane są także okrutne lata prześladowania i holocaustu, jakie miały miejsce podczas ostatniej wojny”. Mówi, że w tych trudnych czasach „pomoc prześladowanym Żydom i ich rodzinom nieśli liczni mieszkańcy miasta oraz wielu duchownych, którzy narażając własne życie ratowali życie swoich braci starozakonnego wyznania. Niemałe zasługi położyli tutaj także pasterze diecezji sandomierskiej”.

Obchodom Dnia Judaizmu w Sandomierzu towarzyszy ponowne wystawienie na widok publiczny w katedrze słynnego osiemnastowiecznego obrazu Karola de Prevo przedstawiającego rzekomy mord rytualny dokonany przez miejscowych Żydów w 1710 r. – wraz z wyjaśnieniem, że takie akty nie miały miejsca.

Od kilku lat obraz ten był zakryty, gdyż jego obecność bez należytego komentarza umożliwiała różne interpretacje historii, co spotykało się z wieloma protestami. Obecnie – na prośbę Komitetu Konferencji Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem – towarzyszy mu tablica informująca w sposób jednoznaczny, że Żydzi nigdy nie popełniali mordów rytualnych.

Napis na tablicy brzmi: „Obraz ten przedstawia rzekomy mord rytualny, który miałby być dokonany przez sandomierskich Żydów w celu dodania krwi dziecka chrześcijańskiego do macy używanej w czasie Paschy. Wydarzenie to nie jest zgodne z prawdą historyczną, a co więcej nigdy nie mogło mieć miejsca, gdyż prawa judaizmu zabraniają spożywania krwi. Żydzi nie mogli dokonywać i nie dokonali mordów rytualnych. Z powodu podobnych oskarżeń byli często prześladowani i mordowani, jak to wydarzyło się również w Sandomierzu. Począwszy od XIII wieku papieże zabraniali rozpowszechniania tego rodzaju fałszywych zarzutów i bronili Żydów przed nimi”.

Urszula Stępień, kustosz Muzeum Diecezjalnego informuje w rozmowie z KAI, że społeczność Sandomierza już od kilku lat podejmuje działania związane z przełamywaniem stereotypów. Dodaje, że w styczniu 2013 r. zorganizowane zostało w Sandomierzu sympozjum „Stosunki chrześcijańsko-żydowskie w historii, sztuce i pamięci: Europejski kontekst dzieł w katedrze sandomierskiej”. Miało ono na celu – podkreśla – otwarcie drzwi na rozmowy o przeszłości.

„I choć ta właśnie jednoczesna prozaiczność i zawiłość historii może być rozczarowująca dla osób szukających szybkich rozwiązań i jasnych odpowiedzi, to zrozumienie tej właśnie historii ma szansę umożliwić spojrzenie na owe kontrowersyjne obrazy nie poprzez pryzmat niesłychanie tragicznych wydarzeń ostatniego stulecia, ale głównie na ich własnym tle historycznym” – mówi Urszula Stępień.

Program obchodów

W programie centralnych obchodów Dnia Judaizmu w Sandomierzu 16 stycznia wezmą udział m.in. naczelny rabin Polski Michael Schudrich oraz ambasador Izraela Zvi Rav Ner.

Dzień rozpocznie się od spotkania w Muzeum Okręgowym – Zamku o godz. 10.00. Wystąpią burmistrz Jerzy Borowski, bp Krzysztof Nitkiewicz, Michael Schudrich, Zvi Rav Ner a prof. Waldemar Kowalski z Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach wygłosi wykład „Polacy i Żydzi w Sandomierzu, czyli o potrzebie wspominania przeszłości”.

O 11.30 będzie miała miejsce modlitwa na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Szucha.

O 12.30 w Muzeum Diecezjalnym w Domu Długosza rozpocznie się panel dyskusyjny z udziałem prof. Moniki Adamczyk-Garbowskiej z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, prof. Magdy Teter z Wesleyan University w USA, Michaela Schudricha, bp. Mieczysława Cisło i prof. Jana Grosfelda z UKSW w Warszawie. Panel prowadzić będzie red. Marcin Przeciszewski.

Po panelu zaplanowano promocję książki „Stosunki chrześcijańsko-żydowskie w historii, sztuce i pamięci. Europejski kontekst dzieł w Katedrze Sandomierskiej”. Po prezentacji otwarte zostaną wystawy w piwnicy Domu Długosza: prac Hanny Kossowskiej „Wypiski z niepamięci” z udziałem autorki oraz fotografii „Ślady pamięci – sandomierska wspólnota żydowska”.

O godz. 15.30 w katedrze bp Nitkiewicz przewodniczyć będzie nabożeństwu Słowa. Zaś o 17.00 w Katolickim Domu Kultury św. Józefa przy ul. Mariackiej zostanie wystawiony spektakl „Josela Rakowera rozmowa z Bogiem” autorstwa Zvi Kolitz’a w przekładzie Artura Kucia. Muzyka autorstwa i w wykonaniu Michała Górczyńskiego.

Obchodom towarzyszą liczne wydarzenia kulturalne i prelekcje, przygotowujące mieszkańców, szczególnie młodzież, do Dnia Judaizmu – trwają one od 12 stycznia.

W dniu obchodów otwarta też będzie wystawa na Zamku „Malarstwo Żydów polskich okresu międzywojennego” a chętni będą mogli zwiedzić siedzibę Archiwum Państwowego, gdzie mieściła się dawniej synagoga – przy ul. Żydowskiej. Organizowane są tez różnorodne wydarzenia i dyskusje z udziałem miejscowej młodzieży.