Papabili: kard. Tolentino de Mendonça – poeta i kandydat blisko związany z Franciszkiem

Prezentujemy sylwetki kardynałów uważanych przez światowe media za „papabili” – potencjalnych kandydatów na nowego papieża.

Kardynał José Tolentino Calaça de Mendonça jest poetą, biblistą i pedagogiem w swojej rodzinnej Portugalii, a także biskupem blisko związanym z papieżem Franciszkiem.

Urodzony w Funchal na Maderze w 1965 roku, jest jednym z najmłodszych członków Kolegium Kardynalskiego. Wczesne lata spędził w Angoli, gdzie jego ojciec pracował jako rybak. Były one naznaczone miłymi wspomnieniami, ale także traumatycznym doświadczeniem, gdy stał się świadkiem morderstwa człowieka, które wywarło na niego głęboki wpływ i o którym później pisał w swojej poezji.

Angola była wówczas kolonią portugalską, choć wojna o niepodległość była już w toku. Po rewolucji 25 kwietnia w Portugalii, koloniom obiecano niepodległość, co doprowadziło do masowej ucieczki białej ludności. Rodzina Mendonça powróciła na Maderę, gdy kardynał miał dziesięć lat, ale afrykańskie doświadczenia odcisnęły na nim piętno.

Po powrocie na Maderę w 1975 roku Tolentino wstąpił do niższego seminarium duchownego i uzyskał magisterium z teologii na Katolickim Uniwersytecie Portugalskim w Lizbonie w 1989 roku. Został wyświęcony w następnym roku w diecezji Funchal, ale posługiwał jako proboszcz na Maderze tylko przez trzy lata, zanim jego akademickie poszukiwania doprowadziły go z powrotem do Patriarchatu Lizbony.

Był profesorem seminarium, proboszczem parafii i rektorem Papieskiego Kolegium Portugalskiego w Rzymie. W 1992 roku uzyskał tytuł magistra nauk biblijnych na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie.

Ks. Tolentino miał bogatą karierę na Portugalskim Uniwersytecie Katolickim (UCP). Po uzyskaniu kanonicznego licencjatu z teologii w 1989 roku i doktoratu z teologii biblijnej w 2004 roku na tej samej uczelni, w latach 1996-1999 pełnił funkcję adiunkta, a następnie profesora zwyczajnego. Zwieńczeniem jego zaangażowania w pracę akademicką było powołanie go na stanowisko prorektora w 2012 roku i dziekana Wydziału Teologicznego w 2018 roku. Pełnił również kilka funkcji akademickich w innych uczelniach.

Wykładał też w Brazylii na Katolickim Uniwersytecie w Pernambuco, Papieskim Uniwersytecie Katolickim w Rio de Janeiro oraz Jezuickiej Szkole Filozofii i Teologii w Belo Horizonte. Ponadto był stypendystą na Uniwersytecie Nowojorskim w roku akademickim 2011-2012.

W latach 2004-2014 był pierwszym dyrektorem Krajowego Sekretariatu Kultury Konferencji Episkopatu Portugalii, wspierając dialog między Kościołem a szerszym środowiskiem kulturalnym w Portugalii.

W 2018 roki papież Franciszek wybrał ks. Tolentino do wygłoszenia rekolekcji dla Kurii Rzymskiej w Ariccii, a cztery miesiące później mianował go archiwistą i bibliotekarzem Świętego Kościoła Rzymskiego, wynosząc go jednocześnie do godności arcybiskupa. W 2019 roku abp. Tolentino został mianowany kardynałem i powołany do kilku watykańskich dykasterii. Oczywiście oznaczało to, że musiał opuścić Lizbonę i przenieść się do Rzymu. We wrześniu 2022 roku Franciszek mianował kardynała José Tolentino de Mendonça prefektem Dykasterii ds. Kultury i Edukacji.

Mówi płynnie po portugalsku i włosku oraz dobrze po angielsku, oprócz klasycznych języków starożytnego hebrajskiego i greckiego, niezbędnych w jego pracy naukowej.

Jest zapalonym i płodnym czytelnikiem i miłośnikiem literatury; jego poezja jest wysoko ceniona przez specjalistów, ale bardziej w kręgach świeckich niż duchownych. Niektóre z jego wierszy odnoszą się do tematów religijnych, ale jego twórczość nie może być określona jako religijna, obejmując szeroki wachlarz ludzkich doświadczeń.

Jest postrzegany jako potencjalny kandydat kompromisowy w czasie konklawe, zwłaszcza jeśli inne postacie, takie jak kardynał Matteo Zuppi, przewodniczący episkopatu Włoch, nie odniosą sukcesu. W marcu 2025 roku watykanista Sandro Magister poinformował, że wspólnota Sant’Egidio popiera go jako kandydata na papieża. Pontyfikat kard. Tolentino byłby powrotem do europejskiego papieża, ale pochodzącego z peryferii Europy, wychowanego w Angoli i na Maderze.

Był blisko Franciszka w większości kwestii i bardzo szanuje argentyńskiego papieża. Dla tych kardynałów-elektorów, którzy pragną ciągłości, portugalski kardynał z Madery może być idealnym kandydatem – uważają watykaniści.