Patriarcha Cyryl I w Polsce

Apel o pojednanie polsko-rosyjskie oraz o krzewienie ewangelicznych wartości we współczesnym świecie był głównym akcentem wizyty Cyryla I, patriarchy Moskiewskiego i Całej Rusi w Polsce, jaka odbyła się od 16 do 19 sierpnia br.

Zwierzchnik rosyjskiego prawosławia podpisał Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji wraz z abp. Józefem Michalikiem, spotkał się z prezydentem Komorowskim oraz odwiedził główne skupiska prawosławnych na wchodzie Polski, przewodnicząc liturgii na Świętej Górze Grabarce z okazji święta Przemienienia Pańskiego.

Od serdecznego błogosławieństwa polskiemu narodowi rozpoczął swoją pierwszą wizytę w Polsce patriarcha Moskwy i całej Rusi Cyryl I. Zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i towarzyszące mu osoby powitał na lotnisku w czwartek 16 sierpnia metropolita warszawski i całej Polski abp Sawa.

„Chciałbym przywołać Boże błogosławieństwo na naród polski, na wasz kraj i państwo oraz życzyć wam wszystkim sukcesów w waszej pracy i waszym życiu, jak również wyrazić nadzieję, że moja wizyta wniesie swój skromny wkład także do rozwoju stosunków między Polską a tymi państwami, na których obszarze jest obecny Rosyjski Kościół Prawosławny” – powiedział patriarcha w krótkim wystąpieniu zaraz po wylądowaniu. Zwrócił uwagę, że są to jego pierwsze odwiedziny kraju europejskiego, o kulturze zachodnioeuropejskiej po wybraniu go na patriarchę moskiewskiego i całej Rusi i jest to również pierwsza w historii wizyta patriarchy moskiewskiego w Polsce.

Gościa na wojskowym lotnisku Okęcie witał Episkopat Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z wyjątkiem sędziwego i chorego władyki Adama. Metropolita Sawa nałożył na piersi panagiję, jaką otrzymał w 1925 r. w darze od rządu II RP metropolita Dionizy, który doprowadził pomyślnie do autokefalii – czyli niezależności od Rosji polskiego prawosławia.

Wśród witających był sekretarz Konferencji Episkopatu Polski bp Wojciech Polak wraz ze swym zastępcą ks. Jarosławem Mrówczyńskim. Ze strony rządowej patriarchę powitał minister administracji i cyfryzacji Michał Boni, odpowiedzialny za kontakty z Kościołami. Obecny był także ambasador Rosji z małżonką.

W skład oficjalnej delegacji, towarzyszącej Cyrylowi, wchodzili: metropolita wołokołamski Hilarion – przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych (OWCS) Patriarchatu Moskiewskiego, biskup sołniecznogorski Sergiusz – kierownik Sekretariatu Administracyjnego Patriarchatu Moskiewskiego, Władimir Legojda – przewodniczący Synodalnego Wydziału Informacyjnego, ks. protojerej Nikołaj Bałaszow – wiceprzewodniczący OWCS, ks. protojerej Igor Jakimczuk – sekretarz OWCS ds. stosunków międzyprawosławnych, ks. protodiakon Władimir Nazarkin – asystent przewodniczącego OWCS oraz Michaił Kuksow – pełniący obowiązki kierownika osobistego Sekretariatu Patriarchy.
Doksologia w katedrze

Z lotniska patriarcha Cyryl udał się bezpośrednio do prawosławnej katedry pw. św. Marii Magdaleny w Warszawie, gdzie zwierzchnik rosyjskiego prawosławia został uroczyście powitany. Patriarcha przewodniczył tam doksologii – nabożeństwu oddającemu chwałę Trójcy Świętej.

Nadjeżdżający patriarcha został powitany biciem w dzwony. Po powitaniu z wiernymi zebranymi przed świątynią zwierzchnik RKP wszedł do katedry, gdzie w dwóch szeregach czekali na niego duchowni w szatach liturgicznych. W katedrze i przed nią zgromadzili się prawosławni chrześcijanie, mieszkający w stolicy. Obecni byli także: przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik, nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore, metropolita warszawski kard. Kazimierz Nycz i ordynariusz warszawsko-praski abp Henryk Hoser.

Witając Dostojnego Gościa słowami Pisma Świętego: „Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie”. Patriarcha w swym powitaniu zauważył, że polscy i rosyjscy prawosławni czczą „tych samych świętych, przy czym ziemskie życie niektórych z nich jest związane z Polską i z krajami Świętej Rusi”, np. Mojżesz Ugrien, Paraskiewa Dmitrowska oraz „pochodzący z ziemi chełmskiej, nasz wspólny orędownik niebieski, święty wyznawca Roman Miedwieď – duchowny Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, który wykazał się niezachwianą stałością wiary w okresie okrutnych prześladowań Kościoła”.

Oprócz relikwii św. Romana patriarcha podarował Polskiemu Kościołowi Prawosławnemu ikonostas dla cerkwi pw. Świętych Cyryla i Metodego w powstającym w Warszawie Ośrodku Kultury Prawosławnej. Przekazał gotową już Bramę Królewską (carskie wrota) oraz certyfikat na wykonanie pozostałej części ikonostasu. Z kolei dla katedry przywiózł ikonę Matki Bożej, która obecna była na Soborze RKP, który wybrał go na patriarchę w 2009 r.

Dalej podkreślił „ważną rolę Polskiego Kościoła Prawosławnego w ustanowieniu dobrych stosunków między Kościołami prawosławnym i rzymskokatolickim”. – Zwłaszcza w ostatnich latach tu, w tym kraju, przebyto wielką drogę z punktu widzenia pojednania i nawiązania ściślejszej współpracy dwóch gałęzi chrześcijaństwa, które od istniejącej niegdyś konfrontacji przeszły do braterskiego współdziałania i wspólnego świadectwa o Chrystusie Ukrzyżowanym i Zmartwychwstałym, wspierając tym samym duchowe i moralne tradycje Ewangelii – zaznaczył zwierzchnik RKP.

W Sekretariacie Episkopatu

Patriarcha Cyryl I w pierwszym dniu swojej wizyty odwiedził siedzibę Konferencji Episkopatu Polski. Zanim rozpoczęto rozmowy, hierarchowie obu Kościołów modlili się w kaplicy Sekretariatu.

Podczas rozmów delegacji Patriarchatu Moskiewskiego z przedstawicielami Konferencji Episkopatu Polski ustalono, że w ślad za podpisaniem wspólnego Przesłania, pracować będzie stały zespół złożony z przedstawicieli obu Kościołów: Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i Kościoła katolickiego w Polsce. W jego prace zostaną włączeni autorzy obecnego przesłania do narodów Polski i Rosji oraz świeccy eksperci obu stron. Poruszony został również temat możliwości wykorzystywania nowo wybudowanej Cerkwi w Katyniu także dla potrzeb przyjeżdżających tam katolików, ale konkretne decyzje w tej sprawie nie zapadły.

W swym przemówieniu Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski zauważył, że jeśli dzisiaj patriarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego pragnie wraz z Kościołem Katolickim w Polsce zwrócić się ze wspólnym duszpasterskim przesłaniem do wiernych i do wszystkich ludzi dobrej woli, to ten krok staje się świadectwem wiary i mówi bardzo wiele. „Tu nie chodzi tylko o gest, ale o przesłanie wspólnego zatroskania o świat, w którym żyjemy, o potwierdzenie wierności Ewangelii i nierozłącznie związanej z nią etyce, czyli życiu wiarą według Chrystusowego prawa” – stwierdził.

Abp Michalik podkreślił, że Episkopat Polski z szacunkiem obserwuje, że „Patriarcha i Prawosławny Kościół Rosyjski wierny swemu powołaniu głosi ewangelię Chrystusową, kocha swój naród i odważnie go broni przed rozpoznanym niebezpieczeństwem źle rozumianej nowoczesności, jednokierunkowego, liberalnego postępu, pozbawionego wrażliwości na obecność Boga i inspirację sumienia w życiu współczesnego człowieka, w społeczeństwach i w narodach”. Zdaniem abp. Michalika „Kościoły i narody potrzebują nauczycieli głoszących i żyjących zgodnie z prawdą wolną od ideologicznego zabarwienia. Potrzebują prawdy Ewangelii głoszonej w miłości”.

Przewodniczący KEP podzielił przekonanie patriarchy Cyryla o konieczności szukania równowagi między postępem w dziedzinie zachowania praw osoby i mniejszości oraz zachowaniem narodowo-kulturowej i religijnej tożsamości poszczególnych narodów, a także obrony narzucanych przemocą wartości neoliberalnych.

Z kolei patriarcha zwrócił uwagę, że przyjęcie tego dokumentu odbywa się w znaczącym dla stosunków polsko-rosyjskich okresie: 400. rocznicy wyzwolenia Moskwy od wojsk polskich i 200. rocznicy zwycięstwa wojsk rosyjskich nad Napoleonem. „Wtedy byliśmy po różnych stronach barykady” – dodał mówca. Zaznaczył następnie, że w obu tych datach odzwierciedlają się cała złożoność i sprzeczności stosunków między obu narodami w historii: wyobcowanie i otwartą wrogość.

Cyryl przypomniał, że nasze Kościoły i kraje doświadczyły totalitarnych reżymów XX stulecia. „Ofiarami okazały się miliony niewinnych ludzi, z których wielu cierpiało za wyznawanie wiary chrześcijańskiej. Jestem głęboko przekonany, że właśnie ofiara męczenników, którzy cierpieli za wiarę w ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa pomogła naszym narodom zachować tożsamość narodową i przezwyciężyć wpływy bogobójczych reżymów oraz wpłynęła na życie duchowe i ludzką świadomość” – powiedział patriarcha.

Zwrócił też uwagę, ze dzisiaj nasze Kościoły napotykają podobne wyzwania, takie jak: sekularyzacja społeczeństwa europejskiego, zanik moralnych zasad w życiu osobistym i społecznym, próby usunięcia religii i symboli chrześcijaństwa ze sfery publicznej. „Przed Kościołami chrześcijańskimi znowu pojawia się zadanie świadczenia o Chrystusie współczesnemu społeczeństwu, które zapomina o swoich chrześcijańskich korzeniach” – powiedział zwierzchnik RKP. Przypomniał że oba Kościoły przeżyły czas walki z religią i wiarą oraz wiedzą, jak zgubne dla człowieka skutki przynosi zapomnienie o Bożych przykazaniach.

Mówca przypomniał, że oba Kościoły bronią tradycyjnych wartości chrześcijańskich w życiu współczesnego człowieka i społeczeństwa, występują w obronie świętości małżeństwa i rodziny oraz życia nienarodzonych dzieci. Z uznaniem wspomniał o stanowisku Kościoła katolickiego w Polsce, które doprowadziło do uchwalenia ustawy znacząco ograniczającej aborcję.

Wymiana ikon

Po spotkaniu hierarchowie przeszli do sali plenarnej KEP, gdzie abp Michalik wręczył Cyrylowi I kopię obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej, zaś patriarcha przekazał przewodniczącemu KEP ikonę Matki Bożej Smoleńskiej. Abp Michalik wyraził radość z tego faktu, gdyż, jak podkreślił, wszyscy katolicy i prawosławni, otaczają głęboką czcią Matkę Najświętszą, Matkę naszego Zbawiciela.

Patriarcha Cyryl I powiedział, że w rocznicę katastrofy smoleńskiej metropolita smoleński Pitirim poprosił go, by wręczył polskim katolikom ikonę Matki Bożej Smoleńskiej. „Chciałbym, żeby ta ikona też została umieszczona w godnym miejscu, żeby przypominała o dzisiejszym dniu, o rozpoczętym przez nas dialogu, o tym, że pamiętamy skąd się wywodzą nasze chrześcijańskie korzenie” – stwierdził.

Matka Boża Smoleńska jest jednym z najbardziej czczonych przez wschodnich Słowian wizerunków maryjnych. Należy do grupy najważniejszych palladialnych, czyli obrończych ikon w Rosji, obok Iwierskiej, Włodzimierskiej i Kazańskiej.

Spotkanie z prezydentem

Nadzieję, że wspólne przesłanie do Narodów Polski i Rosji stanie się ważnym krokiem w zbliżeniu między Polakami i Rosjanami wyraził Bronisław Komorowski w czasie uroczystej kolacji w Belwederze jaka wydał na cześć patriarchy Moskwy i całej Rusi. Wcześniej Prezydent RP przez ponad pół godziny rozmawiał ze zwierzchnikiem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

Kolacja rozpoczęła się od modlitwy „Ojcze Nasz”, po czym głos Bronisław Komorowski nawiązując do zaplanowanego podpisania wspólnego Przesłania do Narodów Polski i Rosji stwierdził, iż otwiera ono nowy rozdział w relacjach między Kościołami oraz jest wymownym znakiem obrania dobrej drogi.

Według prezydenta drogą do pojednania jest rozmowa, odwołująca się do fundamentalnych wartości: wolności i odpowiedzialności, miłości bliźniego i przebaczenia. Dodał, że z racji swej misji Kościoły mogą wspólnie zapalić światło wskazujące drogę pojednania między narodami i społeczeństwami. Zadeklarował jednocześnie, że Polska chce dobrych stosunków ze wszystkimi sąsiadami, w tym także z Rosją. Podkreślił, że jest to ważne dla pokoju i rozwoju cywilizacyjnego naszych krajów i Europy. Jednak – mówił – wymaga to „wspólnego szukania i przeżywania prawdy o niełatwej, ale pokonanej historii”.

W tym kontekście prezydent RP podziękował Cyrylowi I za poświęcenie cerkwi przy wejściu na cmentarz katyński, na którym w sąsiednich mogiłach leżą polscy oficerowie i rosyjskie ofiary stalinowskich czystek. Przypomniał, że wśród polskich ofiar spoczywają tam także prawosławni, w tym naczelny kapelan wojska polskiego ks. Szymon Fedorońko.

Dziękując za skierowane do niego słowa Cyryl I podkreślił, iż choć przybył przede wszystkim na zaproszenie Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Polsce, to „wizyta ta ma jednak szerszy wymiar, ponieważ jej elementem jest braterski dialog z Kościołem katolickim w Polsce. Wskazał, że polsko-rosyjskie pojednanie to nie tylko „wzniosły cel” o charakterze pragmatycznym. Posiada ono bowiem także wymiar tradycji, historii, kultury i religii, sięgający do Ewangelii. „Opierając się o ten wspólny fundament mamy nadzieję, że będziemy mogli przezwyciężyć ludzkie problemy i trudności, które wynikają z naszej przeszłości, ale czasem wpływają również na teraźniejszość” – powiedział.

Cyryl I wyraził przekonanie, że oba narody muszą być razem szczególnie teraz, gdy chrześcijańskie wartości i normy moralne spajające społeczeństwa są podważane i propaguje się grzeszny styl życia. W tej sytuacji chrześcijanie muszą działać, łącząc swe wysiłki w głoszeniu prawdy Bożej. Ponieważ mamy przed sobą tak ogromne zadanie, to aby tego dokonać, trzeba zapomnieć urazy z przeszłości. – Jestem głęboko przekonany, że nadszedł na to czas! – skonstatował.

Oprócz osób towarzyszących patriarsze w uroczystej kolacji uczestniczyli także biskupi Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego jak i kardynałowie i biskupi katoliccy: nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore, Prymas Polski abp Józef Kowalczyk, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik, wiceprzewodniczący KEP abp Stanisław Gądecki, kard. Stanisław Dziwisz, kard. Kazimierz Nycz, abp Henryk Hoser, jak również prymas-senior kard. Józef Glemp, czy prymas-senior abp Henryk Muszyński. Nie zabrakło także przedstawicieli władz państwowych. Obecni byli m.in. były premier Tadeusz Mazowiecki, minister kultury Bogdan Zdrojewski, Marszałek Senatu Bogdan Borusewicz oraz Adam Daniel Rotfeld, były minister spraw zagranicznych, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy ds. Trudnych.

Wizyta w Senacie

W drugim dniu wizyty po spotkaniu z biskupami Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Patriarcha odwiedził Senat, gdzie spotkał się z marszałkiem Bogdanem Borusewiczem. – Rozmawialiśmy o oczekiwaniach związanych z wizytą patriarchy, o dzisiejszym podpisaniu Wspólnego Przesłania do Narodów Polski i Rosji, i roli tego dokumentu – relacjonował po spotkaniu na briefingu dla dziennikarzy marszałek. – Ja mówiłem o stosunkach polsko-rosyjskich, o aktywności Senatu w tej kwestii.

Pytany o perspektywę pojednania, marszałek Borusewicz podkreślił, że jest to proces. – Dotychczas inicjatywa była po stronie polityków, ale teraz ten proces będzie o wiele głębszy, ekumeniczny, bo jednak Kościół katolicki i Cerkiew mają wpływ na miliony osób – powiedział marszałek.

Podpisanie wspólnego przesłania

W Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie w piątek 17 sierpnia, wśród burzy oklasków, patriarcha Moskwy i Wszechrusi Cyryl I oraz przewodniczący KEP abp Józef Michalik podpisali Wspólne Przesłanie do Narodów Polski i Rosji. Gości powitał prof. Andrzej Rottermund, dyrektor Zamku Królewskiego, a uroczystość prowadził dr Sławomir Dębski, dyrektor Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. Po podpisaniu Przesłania patriarcha Cyryl i abp Michalik wygłosili przemówienia.

– Wierzymy, że braterski dialog między Polakami i Rosjanami jest wspierany przez Jezusa Chrystusa i dlatego zobaczymy owoce tej współpracy – powiedział zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Wskazał, że podejmowanie wysiłków zmierzających do pojednania narodów polskiego i rosyjskiego są obowiązkiem chrześcijan. Ubolewał, że stosunki między państwami we współczesnym świecie bazują głównie na interesach gospodarczych, zapomina się w nich natomiast o ich aspekcie moralnym. Tymczasem tylko na bazie moralności można zbudować relacje wykraczające poza interesy gospodarcze. Dlatego mówimy o braterstwie narodów polskiego i rosyjskiego w oparciu o wartości chrześcijańskie – wyjaśnił.

Jego zdaniem nawet sceptycy rozumieją, że Wspólne Przesłanie ma bardzo istotne znaczenie. Nie jest ono dokumentem politycznym, lecz duszpasterskim. Mówi ono o tym, że powinniśmy pokonać historyczne stereotypy i sobie nawzajem ufać, zaś głównym powodem podziałów jest grzech. Szukanie winnych tylko pogłębia podziały, dlatego tradycja chrześcijańska uczy, że człowiek może nie odpłacać złem za zło i wybaczyć.

Zwierzchnik RKP zaznaczył jednocześnie, że chrześcijanie wybaczając sobie wzajemne krzywdy, nie zapominają. Badanie przeszłości powinno być jednak obiektywne i ukazywać młodzieży skutki niestosowania się do zasad moralnych. – Wspólnie zwracamy się do wszystkich Polaków i Rosjan ze słowami pojednania – wskazał prawosławny patriarcha.

Ubolewał, że w dzisiejszym świecie zapomina się o wartościach moralnych, promuje się aborcję, eutanazję, związki jednopłciowe. Symbole religijne i wiara są odsuwane z przestrzeni społecznej. Dlatego chrześcijanie są dziś zobowiązani do walki o swe prawa i do życia swą wiarą, głosząc innym Ewangelię. Przestrzegł jednocześnie, że jeśli pozwolimy teraz zniszczyć ten moralny fundament Europy, to może to w przyszłości zaowocować nienawiścią.

Z kolei abp Michalik zwrócił w swym przemówieniu uwagę na historyczne znaczenie wspólnego dokumentu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego i Kościoła katolickiego w Polsce. Podkreślił, że zarówno spotkanie przywódców obydwu Kościołów, jak i podpisany przez nich wspólny dokument zrodził się z ducha Ewangelii oraz poczucia odpowiedzialności za jej głoszenie.

Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski zaznaczył, że obydwie strony są przekonane, iż „Bóg ma prawo do obecności w życiu publicznym, ma prawo istnieć wszędzie tam, gdzie istnieje człowiek”. Podkreślił, że motywem podpisania dokumentu nie jest poklask zewnętrzny, lecz bolesne doświadczenie dziejowe a obok niego „wielkie i piękne świadectwo świętych i męczenników, Rosjan i Polaków, którzy wołają o nowy porządek miłości i braterstwa wśród naszych słowiańskich narodów”. Dokument ten przedstawiciele obydwu Kościołów podpisują w duchu posłuszeństwa Ewangelii i poczuciu odpowiedzialności z świat, któremu grozi samozniszczenie z powodu odejścia od Boga.

Abp Michalik przypomniał trudne dzieje wzajemnych relacji zaznaczając jednocześnie, że tej trudnej karty nie można zakrywać ani przekreślać. „Nie przychodzimy dziś rozliczać, oskarżać czy kogokolwiek usprawiedliwiać. Przychodzimy dać świadectwo tęsknoty, która jak jestem przekonany, tkwi w każdym szlachetnym sercu Polaka i Rosjanina, aby przyszłość mogła być lepsza, piękniejsza, bezpieczna i bardziej wzajemnie uczciwa. A stanie się to, jeśli zdołamy nasze nadzieje i nasze życie oprzeć na prawdzie i miłości, której uczył nas Chrystus, jeśli potrafimy wypełniać Jego modlitewny testament z Ostatniej Wieczerzy: Ojcze święty spraw, aby stanowili jedno” – stwierdził metropolita przemyski.

Dodał, że koniecznym warunkiem nowych relacji jest wzajemne oczyszczenie i nawrócenie, a także przebaczenie oznaczające „zaniechanie zemsty, chęci odwetu i jątrzenia ran, mimo, że zapomnieć się nie da”. Wyraził zarazem przekonanie, że taka wiara w ludziach jest możliwa, że może zrodzić ona miłość i szlachetność serca gotowego do przebaczenia, pozwalając na „dostrzeżenie głębszej rzeczywistości, wyłaniającej się z prawdy Bożego spojrzenia”. „Tylko człowiek, który kocha Boga ma odwagę mówić o Nim i głosić prawo do Jego obecności w życiu ludzi. Tylko człowiek, który kocha naród ma odwagę stawiać mu wymagania, bo kocha go w prawdzie” – powiedział abp Michalik.

Zaznaczył, iż spotkanie pasterzy obydwu Kościołów jest początkiem wspólnej drogi, którą powierzył wstawiennictwu Matki Bożej czczonej w Smoleńsku i Częstochowie. przypomniał też, że odbywa się ono dokładnie w 10-rocznicę aktu zawierzenia świata Bożemu Miłosierdziu, czego dokonał Jan Paweł II w Łagiewnikach.

Na uroczystość przybyli m. in. kardynałowie: Józef Glemp, Stanisław Dziwisz i Kazimierz Nycz, nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore, liczni biskupi oraz przedstawiciele Świętego Synodu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Władze państwowe reprezentowali m.in. wicepremier Waldemar Pawlak, ministrowie Michał Boni i Bogdan Zdrojewski.

Po jej zakończeniu patriarcha Cyryl złożył wieńce i modlił się na warszawskim cmentarzu żołnierzy radzieckich z II wojny światowej oraz przed Grobem Nieznanego Żołnierza.

Prawosławny Wschód

18 sierpnia – w trzecim dniu swej wizyty w Polsce patriarcha spotykał się z wiernymi w największych i najważniejszych ośrodkach prawosławia w naszym kraju. Podczas tych spotkań zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego zachęcał do modlitwy, by katolicy i prawosławni żyli w pokoju i we wzajemnym zrozumieniu oraz apelował o chronienie wiary. Swą wizytę w regionie, gdzie żyje najwięcej wyznawców polskiego prawosławia, rozpoczął od odwiedzin cerkwi św. Ducha w Białymstoku. Jest to największa świątynia prawosławna w Polsce i jedna z największych w Europie. W nabożeństwie uczestniczyli również katolicki metropolita białostocki abp Edward Ozorowski, prezydent miasta Tadeusz Truskolaski i wojewoda podlaski Maciej Żywno.

„Od mojego pobytu w Polsce w 1988 r. dostrzegam, jak wiele się zmieniło w kontaktach między katolikami a prawosławnymi” – powiedział patriarcha po nabożeństwie, któremu przewodniczył. Część jego wystąpienia w cerkwi była polemiką ze współczesną kulturą i cywilizacją, która zachowuje się tak, jakby Boga nie było. Kaznodzieja ostrzegał, że może to doprowadzić do zagłady ludzkości.

Zwierzchnik RKP stwierdził z uznaniem, że Polska w latach reżimu komunistycznego potrafiła zachować wiarę, podczas gdy w tym czasie Kościół w Związku Radzieckim przeżył ogromne prześladowanie i cierpienia. Teraz jednak – jak podkreślił – następuje „cud odrodzenia”.

Witając swego gościa prawosławny biskup białostocko-gdański abp Jakub podkreślił, że wizyta patriarchy moskiewskiego i całej Rusi jest prawdziwym zaszczytem dla prawosławnych na Białostocczyźnie. Oto bowiem zwierzchnik najliczniejszego, największego terytorialnie Kościoła odwiedza jeden z najmniejszych Kościołów autokefalicznych – powiedział arcybiskup. Przypomniał słowa patriarchy, że jego wizyta w Polsce nie miałaby sensu, gdyby nie odwiedził Białegostoku. Przekazał gościowi ikonę młodzieńca – św. Gabriela Zabłudowskiego z cząstką jego relikwii, otrzymał zaś od patriarchy piękną ikonę Matki Bożej Tychwińskiej.

Przed przyjazdem do cerkwi św. Ducha Cyryl odwiedził sobór katedralny św. Mikołaja, gdzie modlił się przed relikwiami wspomnianego młodocianego męczennika Gabriela z Zabłudowa. Katedrę tę odwiedził 5 czerwca 1991 bł. Jan Paweł II.

Po nabożeństwie, w drodze na wydany przez władze miasta na jego cześć obiad w Pałacu Branickich, patriarcha zatrzymał się na krótką modlitwę przy pomniku bł. ks. Jerzego Popiełuszki w Białymstoku. Towarzyszył mu katolicki metropolita białostocki.

Z Białegostoku zwierzchnik RKP udał się do Supraśla, gdzie spotkał się z wiernymi w cerkwi Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i odwiedził tamtejszy monaster. Dostojnego gościa witał biskup supraski Grzegorz, a w imieniu wspólnoty mnichów i parafian – archimadryta Andrzej. Po uroczystości w cerkwi patriarcha zszedł do jej podziemi, aby pomodlić się przy grobowcu abp. Mirona, który zginął w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem. Następnie przeszedł do cerkwi św. Jana Teologia, gdzie oddał cześć kopii ikony Matki Bożej Smoleńskiej, której inną kopię przywiózł w darze Kościołowi katolickiemu w Polsce.

Na zakończenie wizyty, na zrekonstruowanej maszynie z czasów Gutenberga, patriarcha Cyryl wydrukował pierwszą kartę „Ewangelii pouczającej”, czyli zbioru XVI-wiecznych kazań. Pierwszego wydruku w 1569 roku dokonał w Supraślu Iwan Fiodorow, który także przybył z Moskwy.

Następnie patriarcha udał się do Hajnówki, gdzie w stosunkowo nowej, ale pięknie zaplanowanej i wykonanej cerkwi Trójcy Świętej czekali na niego liczni wierni. Po powitaniu go przez miejscowego proboszcza ks. mitrata Michała Niegierewicza, zwierzchnik RKP wyraził radość ze spotkania, podkreślając, że to właśnie ludzie wierzący są największą ozdobą każdej świątyni. „Naród wierzący, który kocha swoją świątynię, modli się, pamięta o swojej wierze, tworzy żywą społeczność chrześcijańską” – powiedział mówca. Dodał, że wychodząc z cerkwi człowiek wierzący czuje błogosławieństwo Boże.

Na pamiątkę pobytu w Hajnówce zwierzchnik RKP podarował cerkwi obraz Włodzimierskiej Ikony Matki Boskiej. Sam również otrzymał od parafian obraz i statuetkę żubra – symbol regionu.

Na Świętej Górze Grabarce

Ostatnim punktem trzeciego dnia wizyty było nabożeństwo wieczorne na Świętej Górze Grabarce. „Módlmy się do Przeczystej Bogarodzicy, aby katolicy i prawosławni żyli w pokoju i we wzajemnym zrozumieniu” – powiedział patriarcha Cyryl. „Przynoszę wam pozdrowienie i błogosławieństwo Świętej Rusi, przynoszę wam miłość waszych braci i sióstr” – dodał zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Dostojnego gościa powitała najpierw siostra ihumenia Hermiona, przełożona żeńskiego klasztoru na Górze Grabarce, a następnie metropolita Sawa. Przez całą noc na Grabarce trwało nabożeństwo, w których uczestniczyły tysiące wiernych z całej Polski.

Święto Przemienienia Pańskiego

Niech Bóg ochrania Polskę i świętą Ruś. Niech Bóg ochrania nas wszystkich – wołał patriarcha Moskwy i Całej Rusi Cyryl w sanktuarium na Świętej Górze Grabarce. Przewodniczył on uroczystościom obchodzonego 19 sierpnia przez prawosławie Święta Przemienienia Pańskiego.

Witając patriarchę zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego metropolita Sawa, powiedział: „Wasza modlitwa w tym dniu i otoczeniu tysięcy wiernych jest wielkim darem Nieba dla nas wszystkich, corocznie przybywających tutaj z krzyżami wdzięczności, cierpienia, radości i doświadczeń”.

„Dla nas Grabarka to polska Góra Tabor – powiedział w kazaniu patriarcha Cyryl. – Przybywa tutaj mnóstwo ludzi, aby dotknąć tego świętego miejsca i poczuć obecną tu łaskę Bożą. Nie ma tu żadnych zabytków historycznych ani żadnych arcydzieł, wykonanych ręką ludzką – wszystko tu jest bardzo proste, a jednak tysiące ludzi z Polski i nie tylko z Polski przybywa tutaj właśnie dlatego, że czują sercem obecność tutaj łaski Bożej”.

Patriarcha mówiąc o roli Bożej łaski w życiu człowieka porównał ją do żagla w jachcie. „Najpiękniejszy nawet żagiel nie poruszy łodzi, jeśli nie napełni go wiatr. Tak i człowiek niczego nie osiągnie bez łaski pańskiej” – zaznaczył.

Ustawieniem żagla pod właściwym kątem, tak aby otrzymać łaskę Bożą, patriarcha nazwał Przesłanie do narodów Polski i Rosji, które 17 sierpnia podpisał z abp. Józefem Michalikiem, przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski. „Zmiana wzajemnych relacji między naszymi narodami możliwa jest tylko dzięki pomocy Boga. To nie znaczy, że nie zwracamy uwagi na uwarunkowania polityczne, ekonomiczne czy kulturalne. Ale największą nadzieję pokładamy w Bogu i modlitwie. Niech Pan strzeże Polski i Świętej Rusi, niech strzeże nas wszystkich” – zakończył patriarcha Moskwy i całej Rusi.

Po raz pierwszy w historii na uroczystości Przemienienia Pańskiego w prawosławnym sanktuarium na Świętej Górze Grabarce wzięła udział liczna grupa biskupów Kościoła katolickiego. Na czele delegacji Konferencji Episkopatu Polski stał jej przewodniczący abp Józef Michalik. Przybyli także bp Wojciech Polak, sekretarz generalny KEP, biskup sandomierski Krzysztof Nitkiewicz, przewodniczący Rady ds. Ekumenizmu oraz bp Antoni Dydycz, ordynariusz diecezji drohiczyńskiej. Specjalnie podziękował im za to patriarcha po uroczystościach.

Pod koniec uroczystości na Górze Grabarce metropolita Sawa odznaczył patriarchę Cyryla orderem św. Marii Magdaleny równej Apostołom, I stopnia. Podobnie jak poprzedniego dnia zakomanderował, żeby wszyscy wierni zaśpiewali „Mnogaja lieta” dla dostojnego gościa.

Metropolicie Sawie patriarcha Cyryl przekazał w darze panagiję i krzyż noszony na szyi, jedno z insygniów biskupich, natomiast klasztorowi na Świętej Górze Grabarce ozdobny ewangeliarz. Z kolei zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego wręczył patriarsze ikonę męczenników chełmskich i podlaskich oraz panagiję z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej.

Wśród kilkunastu tysięcy prawosławnych pielgrzymów z całej Polski i krajów ościennych wielu przybyło nie tylko z krzyżami, ale i z koszykami owoców, które zgodnie z tradycją ludową święci się w dniu tej uroczystości. Wierni obchodzili na kolanach cerkiew Przemienienia Pańskiego, i tradycyjnie obmywali się w źródełku, którego woda, jak wierzą prawosławni, ma uzdrawiającą moc.

Na Grabarkę tradycyjnie przybyło także kilkanaście pielgrzymek pieszych, najstarsza, pielgrzymująca od 25 lat, przyszła z Białegostoku w liczbie 500 uczestników. Stu pielgrzymów przyszło po raz dziesiąty z Warszawy. Jak powiedział KAI ks. dr Włodzimierz Misijuk, przez długi czas pielgrzymi szli przez tereny, gdzie nie było ani jednego prawosławnego, przez ludność katolicką byli przyjmowani niezwykle serdecznie, częstowano ich jedzeniem i piciem.

Na godz. 16. 30 zaplanowano odlot patriarchy Cyryla i towarzyszących mu osób z lotniska wojskowego na Okęciu w Warszawie.