Drukuj Powrót do artykułu

Płock: sesja nt. zabytków sakralnych zagrabionych w czasie II wojny światowej

12 września 2019 | 14:31 | eg | Płock Ⓒ Ⓟ

Biblia Płocka, Pontyfikał Płocki i kielich Konrada Mazowieckiego z pateną, to zabytki, które w czasie II wojny światowej został ukradzione i wywiezione z Polski przez Niemców, a wiele lat później zostały odzyskane. O szczegółach tych powrotów opowiedzieli historycy podczas sesji naukowej w Muzeum Diecezjalnym.

Podczas spotkania w Płocku Barbara Piotrowska, wicedyrektor Muzeum Diecezjalnego przypomniała, że w czasie II wojny światowej w mieście śmierć poniosło 11 tys. mieszkańców miasta, w tym 8 tys. Żydów. Ofiarą terroru okupantów padła jedna trzecia ludności Płocka. W październiku 1939 r. Płock – przemianowany przez Niemców na Schröttersburg – został włączony w skład jednego z czterech okupacyjnych okręgów wojskowych. Narastały represje, a zarząd cywilny odpowiadał za konfiskatę mienia i zacieranie śladów polskości. Aresztowano wielu księży, którzy zostali zamordowani w obozach koncentracyjnych.

– Obok ofiar śmiertelnych miasto poniosło także straty materialne. Niemcy grabili, wywozili i niszczyli dobra, świadczące o naszych korzeniach, kulturze i tradycji. Seminarium Duchowne zamienili na koszary, a katedrę na magazyn. Już w 1939 r. zrabowali zbiory Biblioteki seminaryjnej. Ks. Lech Grabowski, dyrektor Muzeum Diecezjalnego, trafił do obozu w Działdowie, a potem do Dachau. Oznaczony numerem 22069 został zakwalifikowany do grupy więźniów, na których przeprowadzano eksperymenty medyczne. Wojnę przeżył, a po wojnie ponownie objął funkcję dyrektora muzeum – relacjonowała Barbara Piotrowska.

Ks. kan. Dariusz Majewski, były wieloletni dyrektor Archiwum Diecezjalnego i Biblioteki seminaryjnej przekazał m.in. że 9 grudnia 1939 Niemcy na dziedzińcu seminarium spalili prywatne księgozbiory alumnów i profesorów uczelni. Zbiory Biblioteki: 50 tys. tomów, w tym 100 rękopisów i 300 inkunabułów, przetransportowali do Królewca, stwierdzając, że w Płocku „odkryli stare dokumenty kultury niemieckiej”. Potem trafiły one do różnych miejsc w Prusach Wschodnich.

– Do Płocka powróciły tylko niewielkie fragmenty zbiorów bibliotecznych, o wiele więcej uratowano archiwaliów. W 1973 r. wróciła z Niemiec XII-wieczna Biblia Płocka, w 2004 r. dwa cenne pergaminy z XV i XVIII wieku. W 2015 r., po 75 latach tułaczki – Pontyfikał Płocki z XII wieku. W tym samym roku powróciło też kilkanaście kart pergaminowych z XIV w. Znaczna część naszych zabytków znajduje się zapewne nadal w prywatnych kolekcjach i od czasu do czasu trafia na antykwaryczne aukcje. Po ludzku rzecz biorąc, ich odzyskanie jest dziś niemożliwe – podsumował ks. Dariusz Majewski.

Z kolei o utraconych i odzyskanych zabytkach skarbca katedralnego mówił ks. kan. Stefan Cegłowski, proboszcz parafii katedralnej. Wśród odzyskanych po latach zabytków, formalnie należących do Kapituły Katedralnej Płockiej, wymienił hermę św. Zygmunta z diademem piastowskim (XIV wiek), kielich Konrada Mazowieckiego z pateną (XIII wiek), obraz Jana Moniuszki „Przekazanie herbu kapitule płockiej przez cesarza Maksymiliana I” (XVI wiek). Znajdują się one obecnie w zbiorach Muzeum Diecezjalnego, jako depozyt.

Monika Kuhnke z Ministerstwa Spraw Zagranicznych przedstawiła historię trudnych powrotów Biblii Płockiej i Pontyfikału Płockiego do zbiorów Biblioteki i Seminarium Duchownego w Płocku. Stwierdziła, że rabunek dzieł archiwalnych i bibliotecznych stanowił „oddolne działania” niemieckich uczonych, którzy chętnie w Berlinie występowali o pieniądze na badania „niemieckości na wschodzie”. Płockie zabytki, zapakowane w 1939 r. przez płockich Żydów w skrzynie, trafiły do Królewca, odległej o 350 km stolicy Prus Wschodnich. Pod koniec marca 1945, gdy Prusy Wschodnie zostały odcięte przez wojska sowieckie, Niemcy wywieźli z Królewca najcenniejsze dzieła sztuki, księgozbiory i archiwalia jak najdalej na zachód. Konwój przepłynął na zachodni Bałtyk. Statek z Biblią Płocką i innymi księgami dotarł do Kilonii, potem zbiory przewieziono do Rendsburga, a wreszcie do Flensburga przy granicy z Danią.

– Czy Pontyfikał Płocki popłynął tym samym transportem, co Biblia? Mało prawdopodobne. Przypuszczalnie został odłączony od reszty i pojechał transportem lądowym albo został wykradziony z głównego transportu. Jedno jest pewne: Pontyfikał znalazł się na terenie sowieckiej strefy okupacyjnej, a po październiku 1949 roku w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Tam wpadł w ręce Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego, powszechnie znanego jako STASI. Potem znalazł się w zachodnioniemieckiej Getyndze, gdzie czekał, aby trafić na rynek antykwaryczny. Zagrabione plociana nie miały związku z dziedzictwem pruskim. Były historycznie związane z Mazowszem i od wieków stanowiły własność Kościoła płockiego – podkreśliła Monika Kuhnke.

W Muzeum Diecezjalnym czynna jest też wystawa czasowa autorstwa Janusza Czapika „Mazowsze w prasie polskiej okresu II wojny światowej”. Można na niej zobaczyć m.in. „Biuletyn Informacyjny” o odkryciach zbiorowych grobów w Katyniu, a także czasopisma pt. „Wolna Polska”, „Kurier Warszawski”, „Liberum Veto. Pismo narodowo-radykalne” czy „Wiadomości Literackie”, dokumentujące życie Mazowszan pod okupacją, a także po jej zakończeniu.

Drogi Czytelniku,
cieszymy się, że odwiedzasz nasz portal. Jesteśmy tu dla Ciebie!
Każdego dnia publikujemy najważniejsze informacje z życia Kościoła w Polsce i na świecie. Jednak bez Twojej pomocy sprostanie temu zadaniu będzie coraz trudniejsze.
Dlatego prosimy Cię o wsparcie portalu eKAI.pl za pośrednictwem serwisu Patronite.
Dzięki Tobie będziemy mogli realizować naszą misję. Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Wersja do druku
Nasza strona internetowa używa plików cookies (tzw. ciasteczka) w celach statystycznych, reklamowych oraz funkcjonalnych. Możesz określić warunki przechowywania cookies na Twoim urządzeniu za pomocą ustawień przeglądarki internetowej.
Administratorem danych osobowych użytkowników Serwisu jest Katolicka Agencja Informacyjna sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie (KAI). Dane osobowe przetwarzamy m.in. w celu wykonania umowy pomiędzy KAI a użytkownikiem Serwisu, wypełnienia obowiązków prawnych ciążących na Administratorze, a także w celach kontaktowych i marketingowych. Masz prawo dostępu do treści swoich danych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, wniesienia sprzeciwu, a także prawo do przenoszenia danych. Szczegóły w naszej Polityce prywatności.