Pośmiertne odznaczenie dla Kazimierza Skarżyńskiego – autora raportu katyńskiego z 1943 roku

Prezydent Bronisław Komorowski odznaczył pośmiertnie Kazimierza Skarżyńskiego, sekretarza generalnego PCK w okresie II wojny światowej, autora pierwszego raportu o zbrodni katyńskiej i szefa komisji PCK w Katyniu w 1943, Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie odebrali córka Kazimierza Skarżyńskiego Maria i wnuk Marek Skarżyński.

Prezydent podkreślił, że wręczone dziś odznaczenie jest spłaceniem długu „nie tylko wobec pamięci, ale także wobec przyszłości i trwania narodu w prawdzie”. – Jest wielkim przywilejem prezydenta, aby w imieniu całego społeczeństwa okazać wdzięczność i pamięć z tytułu zasług. To jest forma spłacania długów wdzięczności – powiedział Komorowski. Podkreślił, że bez pamięci historycznej trudno jest budować dobrą przyszłość.

Wyraził wdzięczność rodzinie, Rodzinom Katyńskim, Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi, władzom Kanady oraz polskiej emigracji za konsekwentne działania na rzecz odkłamywania historii i upamiętnienia wielkich dokonań całego środowiska katyńskiego. – Zbrodnia katyńska jest fundamentem współczesnej i niepodległej Polski – podkreślił.
W imieniu rodziny głos zabrała Maria Skarżyńska. – Całe życie mojego ojca poświęcone było Polsce. Od służby w wojsku w roku 1920 po pracę sekretarza generalnego PCK – powiedziała. Wyraziła wdzięczność wielu osobom, m. in. Jolancie Przewoźnik, za pomoc w przygotowaniu książki o jej ojcu, która ukaże się we wrześniu. Głos zabrał także wnuk Skarżyńskiego, który podziękował za uhonorowanie dokonań swego dziadka.
W uroczystości wzięli udział Jacek Michałowski, szef Kancelarii Prezydenta, Jacek Cichocki, szef kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Alexandra Bugailiskis, ambasador Kanady w Polsce, Zbigniew Włosowicz, z-ca szefa BBN, przedstawiciele Federacji Rodzin Katyńskich oraz rodzina i przyjaciele Kazimierza Skarżyńskiego.

***

Kazimierz Edmund Skarżyński urodził się 15 grudnia 1887 r. w majątku Karczewo na ziemi płońskiej jako syn właściciela majątków jedwabińskich Henryka i Marii Magdaleny z Czarnowskich. Naukę podjął w jednym z warszawskich gimnazjów, a następnie w Kalksburgu koło Wiednia. Studia rozpoczął w Wyższej Szkole Nauk Politycznych w Paryżu, które kontynuował w Naczelnym Instytucie Handlowym w Antwerpii. Skarżyński władał siedmioma językami, był niezwykle inteligentny, posiadał ogromną wiedzę polityczną i historyczną. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej.

Od 1924 r. aż do wybuchu II wojny światowej związany był z firmami reprezentującymi kapitał francuski w Polsce. Pełnił funkcję wiceprezesa, a następnie przez wiele lat prezesa Francusko-Polskiej Spółki Papierniczo-Celulozowej (związanej z francuską kompanią Credit Froncier).
W 1936 pojął za żonę Zofię z Zamoyskich z Klemensowa.
We wrześniu 1939 r. Skarżyński kierował wielkimi zakładami papierniczymi w Warszawie. Z polecenia hrabiny Marii Tarnowskiej, wybitnej działaczki PCK, został zaangażowany do Zarządu Głównego PCK w Warszawie i mianowany sekretarzem generalnym tej organizacji.
Kierując pracami PCK zetknął się z kwestią polskich jeńców, którzy przebywali w sowieckich obozach. W okresie jego urzędowania rozbudowano dział gromadzenia informacji i poszukiwań zaginionych w wyniku działań wojennych.

W początkowej fazie wojny PCK przygotowywał, działając oficjalnie i na polecenie Niemców, sieć obozów dla jeńców polskich, którzy mieli wrócić z sowieckiej niewoli. Dopiero po kilku miesiącach Niemcy powiadomili PCK, że oficerowie ci zostaną w ZSRR. 13 kwietnia 1943 r. Niemcy ogłosili odnalezienie zbiorowych mogił w lesie pod Smoleńskiem. O odkryciu grobów powiadomili przedstawicieli PCK i Rady Głównej Opiekuńczej w Generalnym Gubernatorstwie. 14 kwietnia Niemcy zażądali od PCK wyznaczenia delegacji, która tego samego dnia udała się do Smoleńska. Na jej czele stanął Kazimierz Skarżyński, sekretarz generalny Zarządu Głównego PCK. Prace komisji trwały od 17 kwietnia do 7 czerwca. Udało się przeprowadzić ekshumacje z dołów śmierci oraz pierwszy pochówek zwłok. Sporządzono też pierwsze listy zamordowanych.

Jego wiedza posłużyła do przygotowania pierwszych obszernych informacji dla kierownictwa Polski Podziemnej i władz RP na uchodźstwie oraz Komitetu Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie. Raport dla władz RP na uchodźstwie, stał się dla nich źródłem nie tylko konkretnej wiedzy na temat zbrodni i jej sprawców, ale także podstawą dla działań podejmowanych w celu wyjaśnienia okoliczności zagłady polskich oficerów na terenie ZSRR. Został niezwykle wysoko oceniony przez rząd na uchodźstwie i wysokich przedstawicieli państw alianckich.

Dla strony sowieckiej Skarżyński stał się niewygodnym świadkiem prawdy o zbrodni katyńskiej. Tuż po zakończeniu II wojny światowej poszukiwało go NKWD. Z kraju uciekł z żoną i dwójką dzieci dzięki pomocy struktur podziemia niepodległościowego w maju 1946 r. Przez Niemcy i Paryż dotarł do Londynu. Przed Sądem Polowym Naczelnych Władz Wojskowych Polskich Sił Zbrojnych w Londynie złożył obszerne oświadczenie na temat swojej działalności jako sekretarza generalnego PCK i o sprawach katyńskich.

Dzięki swoim kontaktom w sferach przemysłowych dość szybko uzyskał wizy kanadyjskie, a dzięki pomocy francuskich przyjaciół podjął pracę dla Credit Froncier w Kanadzie, a także zajmował się zarządzaniem francuskimi majątkami ziemskimi w Saskatchewan. W 1952 r. wraz z rodziną przeniósł się do Calgary, gdzie kontynuował pracę dla Credit Froncier, aż do czasu przejścia na emeryturę w 1962 r. W Calgary zaangażował się też w działalność polonijną, współtworząc m. in. parafię polską pw. Matki Bożej Królowej Pokoju.
We wrześniu 1951 r. rozpoczęła działalność powołana przez Kongres Stanów Zjednoczonych komisja śledcza, która zbadała i nagłośniła sprawę Katynia w USA. Skarżyński był jednym z najcenniejszych świadków, który zdecydował się zeznawać przed tą Komisją. Komisja we wnioskach końcowych stwierdziła jednoznacznie, że amerykańskie służby wojskowe i polityczne popełniły polityczny i moralny błąd, przyjmując zapewnienia Stalina o sowieckiej wersji wypadków.

Na emigracji Skarżyński opracował też kolejny raport na temat prac PCK we Katyniu, który ukazał się na łamach paryskiej „Kultury”. Raport ukazał się w Polsce nakładem działającej w podziemiu Oficyny Wydawniczej „Pokolenie”, w 1989 roku pod tytułem, „Katyń. Raport Polskiego Czerwonego Krzyża”.
Kazimierz Skarżyński zmarł 10 czerwca 1962 r. i spoczął na cmentarzu w Calgary.