Powieściopisarz, wierzący i oskarżyciel – Franz Werfel zmarł 80 lat temu

Gdy II wojna światowa zbliżała się ku końcowi, 26 sierpnia 1945 r. w Beverly Hills w Kalifornii zmarł jeden z najsłynniejszych niemieckojęzycznych pisarzy okresu międzywojennego – Franz Werfel w wieku zaledwie 54 lat. Sławę przyniosła mu powieść „Pieśń o Bernadecie” będąca literacką opowieścią życia francuskiej wizjonerki z Lourdes, św. Bernadettcie Soubirous. Werfel napisał książkę jako spełnienie ślubowania po ucieczce do miejsca pielgrzymek w Pirenejach.

Werfel urodził się w Pradze w 1890 r. w rodzinie żydowskiej. Choć przez całe życie był wyznawcą judaizmu i nie był konwertytą, wiele jego dzieł wskazuje na głębokie zaangażowanie w chrześcijaństwo, a zwłaszcza w katolicką pobożność. Uczęszczał do katolickiej szkoły pijarów w Pradze i został zaznajomiony z katolicką wiarą w młodym wieku, także dzięki swojej czeskiej niani. W kilku autobiograficznych tekstach opisywał później, jak „wewnętrzne powołanie religijne” towarzyszyło mu przez całe życie.

Podczas niemieckiej okupacji Francji w 1940 r. Werfel uciekł przez Lourdes, gdzie krótko się ukrywał. Przyrzekł napisać o św. Bernadecie Soubirous, jeśli się uratuje. Dzieło to, napisane po udanej ucieczce do USA przez Hiszpanię i Portugalię, odniosło sukces komercyjny i zostało później sfilmowane w Hollywood z Jennifer Jones w roli tytułowej. W swojej przedmowie Werfel określił książkę jako spełnienie religijnej obietnicy i część literackiego życia poświęconego „boskiej tajemnicy i ludzkiej świętości”.

O ludobójstwie Ormian

Oprócz twórczości inspirowanej duchowością i religią, Werfel wyłonił się również jako autor zaangażowany politycznie. Jego powieść „Czterdzieści dni Musa Dagh” dotyczy ludobójstwa Ormian w Imperium Osmańskim podczas I wojny światowej i jest uważana za jedno z pierwszych literackich świadectw masowych zbrodni w XX wieku, a także za jedno z najważniejszych literackich świadectw historii Ormian.

W swoich powieściach, wierszach, sztukach teatralnych i esejach Werfel wielokrotnie bronił spraw żydowskich i poruszał kwestie tożsamości, wiary i moralności w obliczu wojny i prześladowań. Jego niezwykła umiejętność łączenia tematów historycznych i duchowych w literaturze sprawiła, że do dziś jest uważany za przykład dialogu między kulturami i religiami. Franz Werfel zmarł na atak serca pięć lat po ucieczce. W 1975 roku jego ciało zostało sprowadzone do Wiednia i pochowane w honorowym grobie na wiedeńskim Cmentarzu Centralnym. Repatriację zorganizowały ormiańskie społeczności emigracyjne. Na jego cześć od 2003 r. jest przyznawana Nagroda Praw Człowieka im. Franza Werfla.