Poznań: debata o sumieniu lekarza

O sumieniu, etyce lekarskiej i możliwości powołania się na tzw. klauzulę sumienia przez medyków mówili wybitni lekarze, prawnicy i moraliście podczas debaty „Wokół sumienia lekarza”, zorganizowanej 11 października w Sali Czerwonej Pałacu Działyńskich na Starym Rynku w Poznaniu.

Panel dyskusyjny poprzedziła Msza św. sprawowana w intencji pracowników służby zdrowia w poznańskiej bazylice farnej z okazji patrona lekarzy, św. Łukasza Ewangelisty, którego wspomnienie obchodzone jest w Kościele 18 października.

„Dyskusja o sprzeciwie sumienia wywołuje napięcie między prawem a medycyną, a przecież każdy człowiek ma obowiązek postępowania zgodnego z sumieniem” – zauważył dr hab. med. Szczepan Cofta, naczelny lekarz Szpitala Klinicznego Przemienienia Pańskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, jeden z organizatorów sobotniej debaty.

W wystąpieniu „Fenomen sumienia” ks. prof. UAM dr hab. Andrzej Bohdanowicz przypomniał, że doświadczenie sumienia jest immanentnie wpisane w byt człowieka. Wyjaśnił, w jaki sposób człowiek może doświadczyć głosu sumienia. „Sumienie odczytywane jest jako konkretny imperatyw, wezwanie personalne” – zauważył wybitny moralista.

O sumieniu lekarza w kontekście udzielania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z sumieniem mówiła prof. UAM dr hab. Joanna Haberko z Wydziału Prawa i Administracji UAM. Przekonywała, że warunkiem, by działanie lekarza było prawne, jest wypełnienie pewnych przesłanek. „Zgodnie z Ustawą o zawodzie lekarza i lekarza dentysty lekarz ma prawo odmówić świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, ale musi wskazać innego medyka, który wykona to świadczenie” – podkreśliła prelegentka. Lekarz może odmówić świadczenia zdrowotnego, ale musi wskazać realne szanse na uzyskanie tego świadczenia u innego lekarza. Tylko w takim przypadku działanie medyka będzie zgodne z prawem. Stwierdziła, że ustawa pozwala powołać się na tzw. klauzulę sumienia, ale dokument nie definiuje, czym to sumienie jest. Zaznaczyła, że postępowanie lekarza ocenia się przez pryzmat przepisów z poszanowaniem wolności pacjenta.

„Działanie lekarza jest gwarancją bezpieczeństwa pacjenta” – zauważy dr hab. med. Szczepan Cofta. Mówiąc o sprzeciwie sumienia w zawodzie lekarza, podkreślił, że należy on do istoty powołania lekarskiego. Jeżeli natomiast zmusza się lekarzy do tego, co nie należy do służenia zdrowiu i życiu, to działanie to jest niezgodne z powołaniem lekarskim i słowami przysięgi Hipokratesa, którą lekarze składają. Zauważył, że w ustawie o klauzuli sumienia tkwi sprzeczność. Zasugerował usunięcie zapisu traktującego o konieczności wskazania innego lekarza, który wykona świadczenie zdrowotne, którego wykonania odmówił inny lekarz. „Prawo nie jest w stanie wszystkiego uregulować” – stwierdził prelegent.

Prof. Wojciech Łączkowski, emerytowany sędzia Trybunału Konstytucyjnego, przypomniał, że powołaniem lekarza jest troska o zdrowie i życie ludzkie, jak wynika z etyki lekarskiej. Jego zdaniem największe kontrowersje dotyczą czynności, które nie mieszczą się w tych pojęciach. Dotyczy to np. przepisywania środków antykoncepcyjnych. Znany prawnik zauważył, że zapis, na który wskazał dr hab. Cofta, jest zaprzeczeniem poprzedniego i został zaskarżony w Trybunale Konstytucyjnym. „Sumienie lekarza służy dobru choremu. Jeśli prawo jest niegodziwe, to mamy moralny obowiązek domagać się jego zmiany, bo są wartości wyższe niż prawo” – zaznaczył.

Z kolei prof. Jacek Łuczak, współzałożyciel poznańskiego Hospicjum Palium, zwrócił uwagę, że dzisiaj mówiąc o pacjencie wspomina się tylko o aspektach somatycznych, nie odwołując się do problemów psychicznych czy duchowych. Wskazał też na bariery finansowe i lokalizacyjne dotyczące ograniczenia miejsc dla pacjentów wymagających opieki hospicyjnej. „Prawo nie może być przygotowywane przez kogoś, kto nie ma doświadczenia w opiece nad chorymi” – stwierdził nestor polskiej opieki paliatywnej.

Na zakończenie debaty ks. prof. Bohdanowicz zwrócił uwagę, że dzisiaj odeszliśmy od etosu lekarskiego i dotyczy to nie tylko środowiska medycznego. Dr hab. Cofta postulował szukanie pomostu między światem lekarskim a prawem. „Prosimy o zachowanie autonomii lekarskiej i o odbudowanie zaufania do lekarzy” – zaapelował.

Organizatorem sobotniej debaty były: Wielkopolska Izba Lekarska, Stowarzyszenie Wspierania Szpitala Klinicznego Przemienienia Pańskiego, Katolickie Stowarzyszenie Lekarzy Polskich, Warsztaty Idei Obywateli Rzeczypospolitej, Zakład Teologii Moralnej i Duchowości Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.