Poznań: sympozjum o teologii w wymiarze akademickim w 100-lecie UAM

O obecności wydziału teologicznego w strukturach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, znaczeniu teologii w świecie naukowym oraz odniesieniach między teologią a innymi dyscyplinami naukowymi w oparciu o wielkopolskie dziedzictwo teologiczne dyskutowali uczestnicy konferencji naukowej pt. „Teologia w wymiarze akademickim”, zorganizowanej z okazji 100-lecia historii UAM.

– Sympozjum miało pokazać korzenie teologii w Wielkopolsce, ukazać problemy dotyczące powstania i działalności wydziału teologicznego oraz przypomnieć ważne postaci teologów, które zapisały się w dziejach tej dyscypliny w Polsce, jak m.in. poznańscy bibliści, którzy przygotowali Biblię Poznańską – powiedział, rozpoczynając konferencję ks. prof. UAM dr hab. Paweł Wygralak, dziekan Wydziału Teologicznego UAM.

Podkreślił, że w tym roku obchodzony jest też jubileusz 500-lecia powstania Akademii Lubrańskiego, pierwszej teologicznej uczelni w Poznaniu.

W swoim referacie ks. dr hab. Maciej Szczepaniak z Zakładu Liturgiki i Homiletyki Wydziału Teologicznego UAM poruszył temat związany z działaniami zmierzających do otwarcia fakultetu teologicznego w 1919 r. wraz z powołaniem Uniwersytetu Poznańskiego, wcześniej zwanego Wszechnicą Piastowską.

Przypomniał, że prace nad otwarciem wydziału rozpoczęły się w marcu 1919 r. i szybko nabrały tempa.
– Za pośrednictwem wizytatora apostolskiego ks. Achille Rattiego abp Edmund Dalbor przekonywał Stolicę Apostolską, że powołanie do istnienia wydziału teologii katolickiej jest wspólnym pragnieniem mieszkańców i władz Poznania – zaznaczył prelegent.

Podkreślił, że kluczowym zagadnieniem dla arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego „była możliwość podjęcia studiów na nowo utworzonym fakultecie przez kleryków”, chociaż Stolica Apostolska zastrzegała, by na uniwersytet uczęszczali tylko ci klerycy, którzy ukończyli seminaria duchowne.

Ks. dr hab. Szczepaniak zauważył, że decyzja Stolicy Apostolskiej ograniczająca studium teologii jedynie do dwu-, trzyletniej specjalizacji oraz uzależniająca nominacje profesorskie od zgody miejscowych władz kościelnych i Stolicy Apostolskiej była trudna do zaakceptowania przez arcybiskupa poznańskiego i stała się bezpośrednią przyczyną wstrzymania działań prowadzących do otwarcia wydziału w 1919 r.

Prelegent zaznaczył, że drugi intensywny okres działań zmierzających do otwarcia fakultetu teologicznego rozpoczął się pod koniec 1920 r. z inicjatywy Senatu Uniwersytetu Poznańskiego, ale i tym razem z uwagi na brak odpowiedniej liczby profesorów i brak środków finansowych nie doszło to do skutku.

W opinii ks. dr. hab. Szczepaniaka trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, dlaczego wydział teologiczny nie został faktycznie otwarty.

– Gdyby w 1919 r. udało się – na fali panującego entuzjazmu środowiska poznańskiego – zagwarantować wydziałowi teologicznemu studentów, prawdopodobnie udałoby się zapobiec późniejszym trudnościom finansowym i kadrowym, które ostatecznie sprawiły, że wydział nie powstał w latach międzywojennych – zauważył prelegent.

Zaznaczył, że przeszkodą okazała się decyzja Stolicy Apostolskiej, w świetle której studiów na fakultecie nie mogli podejmować klerycy seminarium duchownego, a Watykanowi zależało na zbudowaniu silnego ośrodka naukowego, pozwalającego na specjalizację wykształconych już teologów.

Podkreślił, że powtórna zgoda kongregacji na erygowanie fakultetu z zasadniczym kursem teologii przyszła za późno.
– Przeoczenie tego momentu dziejowego sprawiło, że z roku na rok coraz trudniej było skompletować kadrę profesorską, która byłaby do zaakceptowania przez władze uczelni i gwarantowałaby wysoki poziom naukowy wydziału – stwierdził ks. dr hab. Szczepaniak.

Refleksję nad obecnością teologa i teologii we współczesnej wspólnocie akademickiej podjął ks. prof. dr hab. Jarosław Moskałyk. Kierownik Zakładu Teologii Dogmatycznej, Fundamentalnej i Ekumenizmu na Wydziale Teologicznym UAM zwrócił uwagę, że dzisiejszy kontekst kulturowy, społeczny, cywilizacyjny i ogólnie naukowy stawia otwarte pytanie o obecność teologa i sens promowania teologii w naukowych ośrodkach akademickich.

– Jeśli teolog jest jeszcze w stanie zdobyć jakiegoś stopnia tolerancji i zaufania, to teologia wydaje się stać na zupełnie straconej pozycji. Zasadniczy problem leży w statusie teologii jako dziedziny naukowej oraz teologu jako naukowcu – zauważył prelegent.

Podkreślił, że to co budzi wątpliwości, związane jest ze znaczeniem teologii jako dziedziny naukowej a teologią rozumianą w sensie kaznodziejskim.

Ks. prof. Moskałyk wskazał na zagrożenie związane ze zjawiskiem obserwowanym w środowisku akademickim, w którym panuje przekonanie, że teologia nie może posiadać żadnych preferencji odkrywczych. – Teologia postrzegana jest zwłaszcza przez kręgi pozakościelne za zbyteczną, a teologowie uważani są za nieprzydatnych – zauważył prelegent. Zaznaczył, że niezrozumienie dla teologii związane jest z nastawieniem pragmatycznym, tymczasem „teologia choćby miała być oprotestowana zasługuje na szczególne miejsce pośród nauk jako najpiękniejsza sztuka pisarska potrafiąca entuzjastycznie mówić o Bogu i odkrywająca fundament chrześcijaństwa”.

Kierownik Zakładu Teologii Dogmatycznej, Fundamentalnej i Ekumenizmu na Wydziale Teologicznym UAM wskazał na panujące dziś niebezpieczne zjawisko ponadkonfesyjności. – Proponuje się dziś religijność ponadwyznaniową, aby osłabić więź z konkretnym podmiotem religijnym na rzecz nieokreślonej wspólnoty religijnej – mówił prelegent.

Zaznaczył, że obserwowany jest dziś kryzys instytucji uniwersytetu i środowisk akademickich z powodu relatywizacji wartości ponadmaterialnych.

Ks. prof. Moskałyk zwrócił uwagę na wyjątkowość posłannictwa teologii związanej z głoszeniem prawdy o Bogu i jej związku z wiarą. – Związek teologii z wiarą wskazuje na wyłączną i charakterystyczną myśl teologiczną, która nie może być utożsamiana z innymi naukami humanistycznymi, gdyż staje się impulsem do przekraczania granic dotyczących przyszłości człowieka i świata – stwierdził.

– Jeśli teologia nie ma pozostać martwa, to musi jej przynależeć odpowiedzialność za właściwe kształtowanie wrażliwości środowiska akademickiego, uzyskanie rzeczywistych odniesień i zależności między gałęziami humanistyki. Teologia nie może być zamykana w obozie z powodu niezrozumienia czy sceptycyzmu akademickiego – podkreślił.

Ks. prof. dr hab. Janusz Nawrot przybliżył inicjatywy oraz postaci poznańskich biblistów, które wpisały się w rozwój nauki. Zauważył, że podejmowane inicjatywy duszpasterskie zrodziły się ze współpracy ze środowiskiem uniwersyteckim.

Kierownik Zakładu Nauk Biblijnych na Wydziale Teologicznym UAM wśród inicjatyw, które powstały w środowisku poznańskim, wymienił Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II prowadzące od 2006 r. kursy formacji biblijnej, studium biblijno-patrystyczne z lekturą głównych dokumentów Soboru Watykańskiego II oraz szkołę słowa Bożego dla początkujących, a także Ekumeniczne Święto Biblii, organizowane przez Poznańską Grupę Ekumeniczną czy interdyscyplinarny projekt Verba Sacra, który został zapoczątkowany w 2000 r. Zaznaczył, że w wielu parafiach organizowane są kręgi biblijne, prowadzone przez wykładowców z wydziału teologicznego.

Wskazując na wybitne postaci poznańskiej biblistyki, przywołał księży profesorów Michała Petera i Mariana Wolniewicza, tłumaczy Pisma Świętego na język polski, wydanego jako Biblia Poznańska, ks. prof. dr. hab. Jana Kantego Pytla, który dokonał nowego tłumaczenia m.in. Apokalipsy św. Jana czy ks. prof. dr. hab. Bogdana Poniżego. Przedmiotem jego zainteresowań badawczych była zwłaszcza Księga Mądrości.

W rozmowie z KAI ks. prof. Wygralak zwrócił uwagę na cel konferencji, która miała przybliżyć studentom teologii dzieje wydziału, by mogli oni lepiej poznawać swoją tożsamość.

– Jesteśmy obecni na uniwersytecie od 20 lat, uczestniczymy w życiu akademickim. Wydaje się, że obecność teologii na uniwersytecie jest czymś naturalnym i nikt tego nie kwestionuje – zaznaczył.

Studenci Wydziału Teologicznego mogą wybrać kierunek kapłański, a świeccy katechetyczno-pastoralny oraz dialog i doradztwo społeczne. – Wielu z nich to osoby, które chcą pogłębić swoją wiarę, umieć ją udokumentować, zgłębić w sposób intelektualny.

Chcemy dać im fundamenty chrześcijańskie, skoro po ukończeniu doradztwa społeczne mają pracować jako negocjatorzy, zajmować się rodziną. Trudno jest wejść w życie człowieka, nie mając podstaw chrześcijaństwa – dodał ks. prof. Wygralak.

Obecnie na Wydziale Teologicznym studiuje ok. 500 studentów.

Organizatorem konferencji był Wydział Teologiczny UAM.

Dnia 2 czerwca 1974 roku dekretem Kongregacji Wychowania Katolickiego „Posnaniensis urbs” został w Poznaniu erygowany Papieski Wydział Teologiczny. Z powodu okoliczności politycznych utworzenie wydziału teologicznego w uczelni państwowej w Polsce nie było wówczas możliwe. Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu przez pierwsze lata działał dlatego w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu.

Kongregacja Wychowania Katolickiego pismem z dnia 26 czerwca 1998 roku (Prot. N. 124/98) wyraziła formalną zgodę na ustanowienie Wydziału Teologicznego w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza.

W dniu 29 czerwca 1998 roku Senat Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu podjął decyzję, na mocy której utworzył Wydział Teologiczny.

Historia powstania uniwersytetu w Poznaniu wiąże się z powstaniem Kolegium Jezuickiego na mocy przywileju królewskiego Zygmunta III Wazy z 28 października 1611 r. Przywilej ten został potwierdzony przez kolejnych królów – Jana Kazimierza w 1650 r. i Jana III Sobieskiego w 1678 r. – co było podstawą nadawania w Poznaniu stopni i tytułów magisterskich oraz doktorskich.
Dopiero 7 maja 1919 roku, 308 lat po formalnym powołaniu do życia uniwersytetu przez króla polskiego, odbyła się w Poznaniu uroczysta inauguracja pierwszego roku akademickiego nowo powstałej Wszechnicy Piastowskiej, jak początkowo nazywano Uniwersytet Poznański (obecną nazwę nosi uczelnia od 24 grudnia 1955 roku).

Uroczystość inauguracyjna zbiegła się z czterechsetleciem powołania do życia Akademii Lubrańskiego, która wprawdzie nie miała statusu wyższej uczelni, jednakże uchodzi za duchową poprzedniczkę Wszechnicy Piastowskiej.
Pierwszym wydziałem, który rozpoczął działalność dydaktyczną od razu po inauguracji, był wielokierunkowy, powołany do życia 4 kwietnia 1919, Wydział Filozoficzny.

W trakcie pierwszego posiedzenia Wydziału, 5 kwietnia 1919 r., spośród profesorów wybrano rektora, którym został prof. Heliodor Święcicki. Młodą Wszechnicę Piastowską wsparli profesorowie z Krakowa, Lwowa, Wilna i Warszawy. Uczelnia, przemianowana na Uniwersytet Poznański, przez cały okres międzywojenny doskonale się rozwijała, kształcąc studentów na pięciu wydziałach w zakresie: prawa i ekonomii, medycyny, humanistyki, matematyki i nauk przyrodniczych oraz rolnictwa i leśnictwa.

W roku 1939 okupanci natychmiast pozamykali polskie szkoły wyższe, w tym także Uniwersytet Poznański. Mimo to dzięki determinacji i heroizmowi profesorów i młodzieży akademickiej udało się w warunkach konspiracyjnych wykształcić ponad 2000 studentów.

Od listopada 1940 r. uniwersytet kontynuował działalność jako tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich (UZZ), którego twórcą i pierwszym rektorem był prof. Ludwik Jaxa-Bykowski. UZZ tworzyli głównie pracownicy naukowi Uniwersytetu Poznańskiego, a struktura rozrosła się w ciągu zaledwie trzech lat z dwóch do sześciu wydziałów.
Wybuch Powstania Warszawskiego przerwał działalność UZZ.

Uniwersytet Poznański wznowił swoją działalność zaraz po ustaniu działań wojennych w Poznaniu, przyjmując 4000 studentów. Po kilku latach odłączono od Uniwersytetu kilka fakultetów, z których utworzono odrębne szkoły wyższe: Akademię Medyczną, Wyższą Szkołę Rolniczą i Akademię Wychowania Fizycznego. Uniwersytet Poznański, od r. 1955 jako Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, przetrwał okres osłabienia jego struktury, pozostał główną uczelnią Poznania i stopniowo zyskiwał na znaczeniu w systemie polskiego szkolnictwa wyższego.