Prawo kanoniczne ma sens w prawdach wiary

O konieczności uwzględniania wiary Kościoła w interpretacji prawa kanonicznego mówił Benedykt XVI podczas dorocznej audiencji dla członków Trybunału Roty Rzymskiej 21 stycznia w Watykanie.

W tym tradycyjnym spotkaniu z papieżem z okazji rozpoczętego nowego roku prawnego wzięli udział członkowie tego gremium z jego dziekanem bp. Antonim Stankiewiczem na czele.

W swym przemówieniu Ojciec Święty nawiązał do ogłoszonego przez siebie Roku Wiary, który rozpocznie się w październiku, i przypomniał, że fundamentem i sensem prawa kanonicznego są prawdy wiary.

„W ostatnich czasach pewne prądy myślowe przestrzegały przed przesadnym przywiązaniem do praw Kościoła, począwszy od kodeksów, uważając to za przejaw legalizmu. W efekcie zaproponowano metody hermeneutyczne, pozwalające na podejście bardziej zgodne z podstawami teologicznymi i również duszpasterskimi celami normy kanonicznej” – stwierdził gospodarz spotkania. Zwrócił uwagę, że prowadziłoby to do pewnej twórczości prawnej, w której pojedyncza sytuacja byłaby czynnikiem decydującym w ustalaniu prawdziwego znaczenia przepisu prawnego w konkretnym przypadku.

„Należy od razu zaznaczyć, że takie ujęcie nie przezwycięża jednak pozytywizmu, jakiemu chciałoby się przeciwstawić. Ogranicza się ono do zastąpienia go innym pozytywizmem, w którym ludzka interpretacja przejmuje główną rolę w ustalaniu tego, co prawne. W praktyce mniej chodzi o obiektywny sens prawa, który zdany jest na łaskę i niełaskę poglądów, usiłujących być teologicznymi i duszpasterskimi, ostatecznie jednak narażonych na dowolność ocen – wyjaśnił Ojciec Święty.

Zwrócił uwagę, że takie podejście grozi pozbawieniem hermeneutyki prawa jej sensu. Nie dąży się już wtedy do zrozumienia normy prawnej, skoro można ją dostosować do jakiegokolwiek rozwiązania, nawet przeciwnego literze prawa. W tym kontekście papież zauważył, że właściwa jest tu „inna metoda, w której odpowiednie rozumienie prawa kanonicznego otwiera drogę interpretacji włączającej się w poszukiwanie prawdy o prawie i sprawiedliwości w Kościele”.

Benedykt XVI przypomniał swą ubiegłoroczną wypowiedź w Bundestagu, w której podkreślił m.in., iż autentyczne prawo jest nieodłączne od sprawiedliwości. „Zasada ta dotyczy oczywiście również prawa kanonicznego. Nie może ono być zamknięte w czysto ludzkim systemie normatywnym. Trzeba je łączyć ze sprawiedliwym porządkiem Kościoła, w którym obowiązuje prawo wyższe” – stwierdził papież. Zaznaczył, że chodzi tu o prawo naturalne i o pozytywne prawo Boże. Każda norma, by była racjonalna i rzeczywiście prawna, musi być z nimi zgodna.

Na zakończenie Ojciec Święty podkreślił, że interpretacji prawa kanonicznego należy dokonywać zawsze w Kościele. Również w sprawach dyscyplinarnych trzeba sentire cum Ecclesia – „czuć z Kościołem” – ze względu na podstawy doktrynalne, które zawsze są obecne w jego normach prawnych.

Trybunał Roty Rzymskiej należy do najstarszych organizmów kurialnych, przy czym jego kompetencje zmieniały się w ciągu wieków, podobnie jak nazwa. Termin „Rota” pojawia się po raz pierwszy w 1337, w stałe użycie wchodzi w 1424 r. a pod obecną nazwą instytucja ta istnieje od 1934. Zajmuje się ona rozstrzyganiem spraw zastrzeżonych tylko dla Stolicy Apostolskiej, przede wszystkim dotyczących odwołań od orzeczeń trybunałów kościelnych niższych instancji; najczęściej chodzi o wydawanie orzeczeń dotyczących stwierdzenia ważności bądź nieważności sakramentu małżeństwa.

Na mocy motu proprio „Quaerit semper” z 28 września 2011 Benedykt XVI poszerzył kompetencje tego urzędu, przekazując mu należące dotychczas do uprawnień Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów sprawy dotyczące nieważnego przyjęcia święceń prezbiteratu i diakonatu, oraz dyspensy od małżeństwa ważnie zawartego a niedopełnionego. Będzie się nimi zajmował nowy urząd utworzony przy Trybunale Roty Rzymskiej. Nowe normy weszły w życie 1 października br.

Trybunał składa się z nieokreślonej wyraźnie liczby prałatów audytorów, z których grona Papież powołuje dziekana, stojącego na czele tego organizmu jako „primus inter pares” (pierwszy wśród równych). Jest to jedyny centralny urząd kurialny, w którego skład nie wchodzą kardynałowie.

Od 31 stycznia 2004 dziekanem Trybunału jest Polak bp Antoni Stankiewicz, urodzony 1 października 1935 na terenie dzisiejszej diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, wyświęcony na kapłana 20 grudnia 1958, mianowany biskupem 15 listopada 2006 i konsekrowany 16 grudnia tegoż roku. Audytorem Roty był od 14 lutego 1978.