Prezentacja raportu „Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce”

„Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce” – to tytuł raportu zaprezentowanego dziś przez Instytut Pokolenia i Katolicką Agencję Informacyjną. Został on przygotowany przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK). Dokument prezentuje dane o liczbie stwierdzeń nieważności małżeństw w Kościele w Polsce, przyczynach takich stwierdzeń oraz liczbie zawieranych małżeństw kościelnych. Dane z Polski zostały pokazane w zestawieniu z wybranymi państwami europejskimi i ze światem.

Streszczenie raportu „Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce” dostępne jest TUTAJ. 

Podczas spotkania Michał Kot – dyrektor Instytutu Pokolenia, w skrócie przedstawił wnioski wynikające z Raportu. – Mamy w Polsce do czynienia z dużym kryzysem demograficznym. Starzeniem się społeczeństwa, zmniejszaniem się jego liczebności, a główną przyczyną tego zjawiska jest spadająca liczba rodzących się dzieci i spadająca dzietność – ocenił prelegent. Podkreślił, że bezwzględna liczba rodzących się dzieci jest teraz na rekordowo niskim poziomie, tak samo jak liczba dzieci, które rodzi statystyczna kobieta. Za rok 2022 wskaźnik ten wynosi 1,3 dziecka na kobietę.

– Wiemy, że Polacy i Polki chcą mieć dzieci, ale z różnych powodów się to nie udaje – podkreślił. Dodał, że spadający odsetek urodzonych dzieci wiąże się z malejącym odsetkiem zawieranych małżeństw. Jedynym wyjątkiem był rok 2017, kiedy odsetek rodzących się dzieci wzrósł, mimo braku wzrostu zawieranych małżeństw. – Był to efekt wprowadzenia polityki prorodzinnej, szczególnie programu 500+, który spowodował, że zaczęło się rodzić więcej dzieci drugich, trzecich i kolejnych. Po paru latach efekt ten spadł – wyjaśnił Michał Kot. Dodał, że z kolei znaczący spadek zawieranych związków małżeńskich oraz urodzeń, nastąpił w czasach pandemii.

Z Raportu wynika również, że wciąż liczba małżeństw wyznaniowych (w większości katolickich), jest wyższa niż liczba małżeństw cywilnych, choć w ostatnich latach te liczby bardzo się do siebie zbliżyły. Poza tym ponad połowa dzieci, rodzących się w Polsce, przychodzi na świat w związkach małżeńskich. – Urodzenia pozamałżeńskie stanowią niewielki odsetek. Czyli kluczem do zwiększenia dzietności jest zwiększenie liczby małżeństw, historycznie przekładało się to na wzrost liczby urodzeń – zaakcentował.

Według raportu stale rośnie liczba stwierdzeń nieważności ślubu kościelnego w Polsce, gdzie na przestrzeni 32 lat, średnio w skali całego roku, stwierdzano nieważność małżeństwa w Kościele 1877 razy. Między 1989 i 2020 r. liczba tego typu wyroków wzrosła o ponad 160%. – Również liczba stwierdzeń nieważności w Europie rośnie, w stosunku do innych kontynentów. W tej chwili co czwarte stwierdzenie nieważności małżeństwa katolickiego, dotyczy Europy – nadmienił.

W analizowanym okresie 25 lat najczęstszą przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce było tzw. niezaistnienie zgody małżeńskiej. Wszystkie warunki opisujące tę przesłankę, według prelegenta, można określić jednym stwierdzeniem – że małżeństwa nie były odpowiednio przygotowane do sakramentu lub były na nie niegotowe.

Wzrost liczby wyroków na rzecz nieważności na przestrzeni analizowanych lat rozkłada się równomiernie poza jednym momentem, w którym mamy do czynienia ze skokowym wzrostem widocznym w latach 2016-2020. Wzrost ten należy wiązać ze zmianą prawodawstwa kościelnego w tym zakresie (reformą kanonów kodeksów przeprowadzoną przez papieża Franciszka), która zakładała uproszczenie procedur sądowych w procesach dotyczących stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele.

– Wiele małżeństw, które być może w innej sytuacji walczyłoby by przetrwać i budować szczęście razem, widząc tego typu możliwości i skalę zjawiska, zaczyna rozważać też inne ścieżki. To przekłada się z kolei na negatywne konsekwencje społeczne np. spadek dzietności, ale i na późniejsze problemy psychiczne dzieci, które wychowują się w rozbitym małżeństwie – nadmienił.

Podsumowując, według Raportu, w 2020 r. stwierdzono nieważność 2813 małżeństw, co oznacza wzrost tej zmiennej o ponad 160 procent w porównaniu do 1989 roku. 25 procent wyroków na rzecz stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Europie w 2020 r. zostało wydanych w Polsce. W latach 1989–2015 najczęstszą przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce było tzw. niezaistnienie zgody małżeńskiej (średnio 96%).

W Polsce można zaobserwować wzrost stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele przy jednoczesnym spadku zawieranych małżeństw kościelnych. Po zestawieniu ze sobą danych z 1989 r. i 2019 r. liczba ślubów kościelnych zmniejszyła się o ponad 100 000 (45%). Natomiast liczba stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele na świecie w 2020 r. wyniosła ponad 41 000 i zmniejszyła się o 47 proc. w porównaniu z 1989 r. Najwyższy wzrost udziału procentowego stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w skali ogólnoświatowej w latach 1989–2020 można zaobserwować w Europie (+17 p.p.), Ameryce Południowej (+16 p.p.) i Azji (+9 p.p.). Natomiast największy spadek odnotowano w Ameryce Północnej (–48 p.p.).

Ks. dr hab. Leszek Adamowicz, kanonista, profesor KUL i pracownik Sądu Metropolitalnego z ponad 30-letnim stażem, odnosząc się do danych przedstawionych w raporcie podkreślił, że blisko 3 tys. małżeństw, co do których została orzeczona nieważność w 2020 r. to ok. 1,8 proc. małżeństw zawartych w tamtym roku.

Zaznaczył też, że spośród rozwiedzionych małżeństw cywilnych ok. 5 proc. trafia do sądów kościelnych. Zwrócił przy tym uwagę, że ma na to wpływ fakt, iż tylko cześć osób rozwiedzionych to katolicy oraz, że tylko część rozwiedzionych katolików stara się o stwierdzenie nieważności związku. Jak podkreślił, 95 proc. tych osób jest już w nowym związku i stara się o uporządkowanie swojej obecnej sytuacji. Można zatem wnioskować, że możliwość orzekania o nieważności małżeństwa nie ma wpływu na ich zachowania.

Ks. Adamowicz zaznaczył, że 3 tys. orzeczeń to znikomy procent liczby rozwodów. Zadał w tym kontekście pytanie o sytuację reszty rozwiedzionych katolików, którzy wchodzą w nowe związki nie korzystając z możliwości, jaką daje Kościół.

Jak podkreślił, Polska i tak wyróżnia się na tle Europy wrażliwością religijną. Polskim katolikom wciąż zależy na możliwości uzyskania rozgrzeszenia, przystąpieniu do komunii św., na zawarciu małżeństwa sakramentalnego. – Nieprzypadkowo najwięcej osób zaczyna się interesować kwestią orzeczenia nieważności małżeństwa, gdy zbliża się czas Pierwszej Komunii św. dziecka – powiedział. Mówił również o spadku tej wrażliwości w wielu krajach Europy Zachodniej.

Galeria zdjęć (13 zdjęć)

Odnosząc się do wad zgody małżeńskiej jako głównej przyczyny stwierdzeń nieważności zaznaczył, że najtrudniej właśnie tę przeszkodę stwierdzić przed ślubem. – Tydzień przed ślubem wszyscy są przekonani, że wszystko wiedzą o małżeństwie a każdy, kto stawia jakieś warunki jest wrogiem. Tydzień później zdarza się, ze przychodzą i mówią „miałeś rację” – powiedział.

Joanna Krupska, psycholożka, przewodnicząca Rady Krajowej Związku Dużych Rodzin Trzy Plus, zaznaczyła, że mimo prezentowanego często w mediach obrazu radosnych rozwodów i szczęśliwych kolejnych małżeństw, za rozstaniami ludzkimi kryją się wielkie dramaty i cierpienie. Podkreśliła, że w perspektywie psychologicznej jest to jedno z największych ludzkich cierpień.

– Kryzys instytucji małżeństwa skrywa zjawisko głębsze – trudności w utrzymaniu trwałej relacji, trudności w czerpaniu radości ze związku, epidemię samotności – powiedziała.

Zwróciła też uwagę, że w Kościele robi się bardzo dużo w kierunku wspierania w ludziach umiejętności budowania związku i trwałego małżeństwa. Rozwijają się poradnie małżeńskie, pracuje cała rzesza ekspertów, działają ruchy, podejmowane są inicjatywy parafialne. W tym kontekście wyraźnie brak oferty dla osób niewierzących. Być może wsparcie dla niech to również wyzwanie dla Kościoła. Joanna Krupska zaznaczyła, że to wyzwanie podejmowane jest w ramach ZDR 3 Plus. Wiąże się to z koniecznością zmiany języka, tak by mówić o wartościach bez odwoływania się do wiary. – Choć jestem przekonana, że wspieranie budowania związku opartego o miłość to misja chrześcijańska – powiedziała.

Prelegenci mówili też o tym, co cechuje dzisiejszych młodych, próbujących budować relacje. Ks dr Adamczyk zaznaczył, że istnieje duża grupa osób, które nie chcą podejmować decyzji na całe życie, trwałych zobowiązań oraz prawdopodobnie jeszcze większa grupa, która do podjęcia takich decyzji nie jest wręcz zdolna, z uwagi na typ osobowości, lęki czy problemy występujące w rodzinie. Jak przypomniał – spis powszechny z 2021 r. wskazuje na wzrost liczby związków niesformalizowanych w Polsce. Jest już ich ponad 552 tys., a 2,3 mln. osób samotnie wychowuje dzieci.

Joanna Krupska zwracała uwagę na kruchość obecnego pokolenia młodych, trudności w rozwiązywaniu kryzysów, niemożność dialogu, wikłanie się w toksyczne związki bez wyjścia. Mówiła też o potrzebie pomocy warsztatowej i terapeutycznej, pomocy w rozwiązywaniu problemów komunikacyjnych, z którymi współczesna psychologia już dość dobrze sobie radzi.

Streszczenie raportu „Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce” dostępne jest TUTAJ. 

***

Raport został przygotowany na zlecenie Instytutu POKOLENIA, powołanego przez Prezesa Rady Ministrów. Jedną z misji Instytutu jest gromadzenie i opracowywanie danych o istotnych procesach zachodzących w społeczeństwie (m.in. relacje i więzi międzyludzkie, komunikacja międzypokoleniowa, tożsamość, rodzina czy zmiany demograficzne). Tematyka raportu wpisuje się w działalność statutową Instytutu POKOLENIA przez analizę zagadnienia istotnego z perspektywy funkcjonowania rodziny.

Opracowanie składa się z dwóch części: analitycznej i teoretycznej. W analizie danych ilościowych zostały zaprezentowane dane o liczbie stwierdzeń nieważności w Kościele w Polsce, przyczyny takich stwierdzeń oraz liczba małżeństw kościelnych. Dane z Polski zostały pokazane w zestawieniu z wybranymi państwami europejskimi, Europą i ze światem. W analizie teoretyczno-prawnej zostały zawarte informacje m.in. o definicji stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego, przebiegu procesu oraz przesłankach stwierdzających nieważność.

Prezentacja Raportu odbyła się w siedzibie Sekretariatu KEP w Warszawie. Spotkanie prowadził red. Tomasz Królak z KAI.