Prezydent o administracji apostolskiej dla polskiego Śląska

„Ustanowienie przez papieża Piusa XI administracji apostolskiej dla polskiego Śląska miało wielkie znaczenie zarówno dla Kościoła, dla mieszkańców Śląska, jak i dla państwa polskiego” – napisał prezydent Bronisław Komorowski w liście do metropolity katowickiego abp. Wiktora Skworca.

Z okazji 90. rocznicy ustanowienia administracji apostolskiej dla polskiego Śląska, prezydent RP przekazał wyrazy „życzliwości i szacunku dla wszystkich duchownych i wiernych archidiecezji katowickiej”.

Zdaniem prezydenta, „warto przypominać tamten czas, gdy Polska, odzyskawszy niepodległość, broniła jej i umacniała młode państwo”. Bronisław Komorowski przypomniał, że w tej części Górnego Śląska, która w 1921 roku wróciła do Macierzy, już 7 listopada 1922 roku na mocy papieskiego dekretu powstała odrębna struktura kościelna.

„Trzeba podkreślić, że było to działanie zgodne z polskimi oczekiwaniami i potrzebami. Stabilizowało relacje na mapie wyznaniowej, a kościelna administracja w naturalny sposób uzupełniała organizm państwa polskiego” – stwierdza w liście prezydent.

Jak napisał prezydent RP: „Nie sposób pominąć roli księdza Augusta Hlonda, salezjanina i Ślązaka, któremu papież Pius XI powierzył trudną funkcję apostolskiego administratora na tych terenach. Dzięki swojej wytrwałości, zaangażowaniu i duszpasterskiej pracy w bardzo trudnych warunkach zdobył zaufanie Ślązaków. Stworzył nie tylko kościelną strukturę, ale i ważną duchową przestrzeń dla polskości”.

Dzieło ks. Hlonda – przypomina prezydent Komorowski – dopełniła w 1925 roku papieska bulla „Vixdum Poloniae Unitas”, scalająca tereny Śląska Cieszyńskiego i polskiego Górnego Śląska w diecezję katowicką. „Jak było to ważne dla II Rzeczypospolitej, pokazuje fakt, że ksiądz August Hlond wkrótce został Prymasem” – podkreślił Komorowski.

„Chcę dziś podziękować za rolę, jaką odegrał Kościół na Górnym Śląsku. Za duszpasterską otwartość i szacunek dla lokalnej tradycji. Za zrozumienie i wsparcie dla integracji mieszkańców Górnego Śląska po wszystkich dziejowych zakrętach i dramatach. Za udział w wielkim dziele odbudowy Rzeczypospolitej. Za wyjątkową wrażliwość na kwestie społeczne, przypominanie o godności ludzkiej pracy, za każdy przejaw tolerancji. Za przenikliwe rozeznanie zagrożeń, jakie niosły nazizm i komunizm” – czytamy w liście prezydenta.

„Składam hołd śląskim kapłanom i wiernym, którzy dając świadectwo wierności Kościołowi i Polsce, poświęcili życie. Ich bohaterskie postawy są wymownym znakiem ważnej roli katowickiego Kościoła, który umacniał patriotyczne intencje Ślązaków, mądrze ich wspierał w tym, jak godzić osobową drogę zbawienia z nadrzędnymi celami wspólnoty” – dodał Bronisław Komorowski.

Prezydent RP przypomina, że dziś „żyjemy w państwie nowoczesnym i suwerennym, w czasach, które przed Kościołem stawiają nowe wyzwania. Mam jednak głębokie przekonanie, że duchowe i kulturowe dziedzictwo archidiecezji katowickiej jest nadal cennym źródłem inspiracji dla współczesnego katolicyzmu polskiego.

Według prezydenta, Kościół na Górnym Śląsku niezmiennie pełni ważną rolę w kształtowaniu nie tylko duchowej tożsamości mieszkańców tej ziemi, lecz także jej społecznego wizerunku. „Pragnę zapewnić, że dostrzegam i bardzo wysoko cenię ten dorobek – 90 lat posługi to piękny i ważny jubileusz” – podsumował w liście Bronisław Komorowski.

Administracja Apostolska Śląska Polskiego została powołana przez papieża Piusa XI w listopadzie 1922 r. Jej administratorem został ks. August Hlond. Diecezja katowicka została powołana do życia bullą Piusa XI „Vixdum Poloniae Unitas” z 28 października 1925 r. i została włączona do metropolii krakowskiej. Jej obszar powstał z połączenia dwóch różniących się geograficznie i historycznie części: dawnego Wikariatu Cieszyńskiego (do końca I wojny światowej był częścią zaboru austriackiego) oraz Górnego Śląska, który wcześniej należał do zaboru pruskiego. Obydwie części kościelnie podlegały dotychczas biskupowi wrocławskiemu.

Duchowieństwo powstałej w 1925 r. diecezji rekrutowało się z kleru wrocławskiego, wychowanego i wykształconego w seminariach duchownych we Wrocławiu i Widnawie. Po plebiscycie (1921), wobec perspektywy powstania w polskiej części Śląska nowej diecezji, część księży postanowiła pozostać po stronie niemieckiej, podczas gdy inna grupa przeniosła się na stronę polską w obawie przed prześladowaniami za swoje przekonania narodowe. W sumie, diecezja rozpoczynała swe istnienie mając do dyspozycji ok. 300 księży.

Pierwszym biskupem diecezji katowickiej został ks. August Hlond. Granice diecezji pokrywały się prawie w całości z granicami ówczesnego województwa śląskiego. Diecezja liczyła ok. 915 tys. wiernych, których liczba gwałtownie rosła w następnych dziesięcioleciach. Na Górnym Śląsku na początku lat 30. XX w. żyło ponad 100 tys. ludzi używających języka niemieckiego. Mieli oni możliwość uczestniczenia we mszach św. i nabożeństwach sprawowanych po niemiecku. Liczba Niemców w diecezji w okresie XX-lecia międzywojennego systematycznie jednak malała, co było spowodowane licznymi wyjazdami do Niemiec. Znaczna część została wysiedlona po zakończeniu II wojny światowej.

Po przejściu na stolicę prymasowską w Gnieźnie (1926) ks. Hlonda, ordynariuszem katowickim został pochodzący z diecezji poznańskiej ks. Arkadiusz Lisiecki. Po jego śmierci w 1930 r. zastąpił go ks. Stanisław Adamski (również z Poznania). Swój urząd sprawował aż 37 lat, w 1950 r. ze względu na stan zdrowia otrzymując biskupa koadiutora w osobie ks. Herberta Bednorza. Kierował on diecezją wpierw jako biskup koadiutor, a następnie jako samodzielny biskup od 1967 r. W 1985 r. przeszedł na emeryturę, a piątym ordynariuszem katowickim został ks. Damian Zimoń (od 1992 roku arcybiskup metropolita). Obecnie metropolitą katowickim jest abp Wiktor Skworc.

W 1992 r. w wyniku nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce uszczuplone zostało terytorium diecezji katowickiej: diecezji gliwickiej przekazano 6 dekanatów (200 tys. wiernych), a diecezji bielsko-żywieckiej – 8 dekanatów (350 tys. wiernych). Obecnie archidiecezję katowicką zamieszkuje ok. 1 mln 630 tys. mieszkańców.