Prof. Biser: Europa musi być „wyspą pokoju”

Europa musi być „wyspą pokoju” w świecie pełnym konfliktów – apelował znany teolog i filozof religii Eugen Biser podczas dyskusji zorganizowanej 5 lutego w Domu kard. Wendela przy Akademii Katolickiej w Monachium.

Zdaniem Bisera wiara w głoszone przez Samuela Huntingtona „zderzenie cywilizacji” będzie prowadzić do światowych wojen, które w efekcie mogą zniszczyć Europę.
Prof. Biser podkreślił, że rację mieli ci księża, którzy mówili, iż w roku 1989 w Europie dokonał się cud. Po pierwsze, upadek komunizmu był jedyną w historii niemal bezkrwawą rewolucją. Po drugie, dopiero po tym przełomie może dokonać się autentyczne zjednoczenie kontynentu. Europa musi się teraz stać *”cytadelą wolności” i „wyspą pokoju w morzu konfliktów”*. Odrzucając teorie o nieuchronnym „zderzeniu cywilizacji”, Europejczycy powinni nadal rozwijać swój model pokojowej współpracy, który posłuży za wzór dla innych kontynentów. Taka Europa jednak musi być budowana na „duchowym fundamencie chrześcijaństwa”.
Zdaniem teologa *wartości przypisywane oświeceniu* – wolność, solidarność i tolerancja – *mają w rzeczywistości korzenie chrześcijańskie*. Wprawdzie tragedią było, że Kościół w swej historii nieraz zaprzeczał tym wartościom, ale teraz, po Soborze Watykańskim II, do nich powrócił. Religia, jak twierdzi 85-letni teolog, staje się „kwestią przetrwania Europy”, która „była i jest kształtowana przez wartości, ale musimy być ich świadomi”.
W tym kontekście Biser ostro *skrytykował amerykańskie plany uderzenia na Irak*. Jego zdaniem po rozwiązania militarne można sięgać tylko w sytuacji najwyższej konieczności, gdy fiaskiem zakończyły się inne działania. Jako przykład podał zamach na Hitlera w lipcu 1944 r. Jednak w przypadku Iraku „nikt nie próbował dialogu, a nawet od razu go uniemożliwiono, umieszczając Bagdad na _osi zła_”.
Dr Tadeusz Szawiel, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego, zajmujący się m.in. badaniami nad religijnością w Polsce i Europie, dowodził z kolei, że trudno postawić jednoznaczną tezę, iż „Europejczycy są religijni bądź nie”. Od czasów Rewolucji Francuskiej każdy kraj podąża w sprawach religii własną drogą. Najlepszym przykładem są narody sąsiednie, np. w Czechach stale spada poziom religijności, na Słowacji zaś zdecydowanie wzrósł w latach 90. Bez względu na tradycję religijną można jednak wyróżnić dwa modele działania Kościoła w demokratycznej Europie. Pierwszy ma charakter defensywny; opiera się przede wszystkim na obronie przed zagrożeniem – konsumpcjonizmem, relatywizmem moralnym itp. Druga taktyka jest trudniejsza i polega na „wykorzystywaniu szans, które daje pluralizm”. Zdaniem socjologa Kościół w Polsce wybiera na ogół obronę, co na razie przynosi efekt: według statystyk Polacy są najbardziej religijnym narodem w Europie. Szawiel uważa jednak, że w perspektywie kolejnych dziesięcioleci takie działania będą coraz mniej skuteczne.
Uczestnicy spotkania pytali referentów, *czym według nich jest religia*. Szawiel odpowiedział, że dla socjologów religia jest rzeczywistością, która pełni w zbiorowości określone funkcje, np. wzmacnia więzi społeczne. Stwierdził jednak, że takie spojrzenie jest nie tylko płytkie, ale i groźne, bo istnieje ryzyko, że ludzie potraktują religię czysto instrumentalnie i będą szukać dla niej „skuteczniejszego zastępstwa”. Z kolei Biser przypomniał, że ludzkość próbowała już zastąpić religię filozofią i nauką albo ideologią komunistyczną i faszystowską, ale obie próby zakończyły się klęską. Dla niemieckiego teologa religia jest „życiową postawą, wypływającą z Boga, z którym człowiek może rozmawiać. Inaczej mówiąc, religia polega na tym, że człowiek ma partnera do rozmowy, którym jest osobowy Bóg”. Teolog dodał, że wiary nie można traktować – choć „dla niektórych zabrzmi to jak herezja” – jako obowiązku, ale jest ona przede wszystkim „wielką radością”. Z drugiej strony chrześcijaństwo nie może przetrwać bez teologii, bo „trzeba wiedzieć, w co i dlaczego się wierzy” – podkreślił Biser.
Spotkanie *zorganizowały: Renovabis* – Akcja Solidarności Katolików Niemieckich z Mieszkańcami Europy Środkowej i Wschodniej oraz *Centralny Komitet Katolików Niemieckich*. Okazją do dyskusji było wydanie nowego numeru niemieckiego kwartalnika „Wschód-Zachód. Europejskie Perspektywy”, tym razem poświęconego roli Kościołów i religii na Starym Kontynencie.