Prymas Polak: Troska o pokrzywdzonych jest naszą wspólną sprawą

Różne jest zaawansowanie danych wspólnot kościelnych w realizację programów ochrony dzieci i młodzieży, ale chcemy podjąć współpracę. Ci, którzy są na tej drodze bardziej zaawansowani, powinni się dzielić z innymi swoim doświadczeniem. Mam poczucie, że to jest wspólna sprawa, wspólna troska o osoby pokrzywdzone i że ta troska powinna być jeszcze bardziej pogłębiona – powiedział abp Wojciech Polak, podsumowując międzynarodową konferencję przedstawicieli Kościoła w Europie Środkowej i Wschodniej „Ochrona dzieci Bożych naszą wspólną misją”, która odbywała się od 19 do 22 września w Warszawie.

Międzynarodową konferencję przedstawicieli Kościoła w Europie Środkowej i Wschodniej „Ochrona dzieci Bożych naszą wspólną misją” zorganizowały: Papieska Komisja ds. Ochrony Małoletnich i Konferencja Episkopatu Polski. W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele Kościoła z 20 państw. Spotkanie miało umożliwić wymianę doświadczeń, dobrych praktyk i zainicjowanie wspólnych działań Kościołów w tej części kontynentu w zakresie zapobiegania wykorzystaniu seksualnemu osób niepełnoletnich. Było też próbą przyjrzenia się specyficznym trudnościom w podejściu do tego zjawiska w Kościele i społeczeństwach regionu.

Trzydniowe spotkanie podsumowali na spotkaniu z dziennikarzami abp Wojciech Polak, prof. Hanna Suchocka i bp Teodor Martyniuk MSU. Prof. Hanna Suchocka, b. premier, członkini Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich przypomniała, że od początku działalności powołanej w 2014 r. Komisji, jej prace oparły się na czterech podstawowych zasadach: wiarygodności, przejrzystości, odpowiedzialności i rozliczalności. Według tych zasad Komisja podejmuje wszelkie swoje działania.

W pierwszym etapie (ad experimentum) działania Komisja zajmowała się przypadkami molestowania seksualnego w Kościołach takich krajów jak Chile, inne kraje Ameryki Łacińskiej oraz Stany Zjednoczone. Europa Środkowa i Wschodnia pozostawała w tej pierwszej fazie prac poza głównym obszarem zainteresowania Komisji. Jednakże poprzez analizę przypadków z wymienionych krajów, członkowie Komisji doszli do wniosku, że potrzebne jest stworzenie rozwiązań systemowych dla całego regionu.

Ok. roku 2017 zapadła decyzja zorganizowania w Polsce konferencji poświęconej problemowi przestępstw seksualnych zaistniałych w Kościołach Europy Środkowej i Wschodniej. Dlaczego w Polsce? Polska od dłuższego już czasu zmaga się z tymi przypadkami, w Polsce wykryto wiele przypadków i podjęto też szereg działań. Polska jest najsilniejsza w tym zakresie, dlatego podjęta została decyzja, że konferencja odbędzie się właśnie tutaj – zaznaczyła prof. Suchocka.

Papieska Komisja ds. Ochrony Małoletnich została powołana jako organ doradczy Ojca Świętego. – Nie zajmujemy się doradzaniem lokalnym Kościołom, ale poprzez ocenę sytuacji w tych Kościołach mamy przygotowywać propozycje dla papieża oraz dla rozwiązań, jakie mają być przyjęte na szczeblu uniwersalnym Kościoła, czyli przez Stolicę Apostolską – tłumaczyła Hanna Suchocka.

Dalej przypomniała, że wśród głównych założeń planowanej w Warszawie konferencji było podzielenie się doświadczeniami radzenia sobie z problemem przestępstw seksualnych w Kościołach w innych państwa oraz zastanowienie się, czy i jakie jest wspólne poszukiwanie jakiegoś standardu ochrony dzieci i młodzieży, a także gdzie zauważalne są różnice postępowania w poszczególnych krajach.

Jak przyznała prof. Suchocka, trzy dni spotkań przebiegły pod znakiem intensywnych, w pełni otwartych rozmów między przedstawicielami 20 państw. A chodziło o kraje, gdzie katolicyzm jest wyznaniem dominującym, jak i takie, gdzie jest mniejszością, jak m.in. Ukraina, Albania czy Rumunia. – To było niezwykle pouczające i ważne dla nas doświadczenie – dodała członkini Papieskiej Komisji.

Następnie wyjaśniła, że właściwie w każdym państwie, w zmaganiu się z zagadnieniem pedofilii da się wyróżnić trzy etapy. Pierwszy polega na rozbudzeniu społecznej świadomości występowania tego zjawiska a jednocześnie uświadomienie sobie, jaka jest jego skala.

„Mogę powiedzieć, że w Polsce już się stało. Świadomość społeczna jest wysoka, skala zjawiska jest także duża. Natomiast doświadczenie innych państw pokazuje, że tam jeszcze cały czas jest myślenie, że są to jednostkowe przypadki i nie jest to kwestia, która będzie wymagała większego zaangażowania” – mówiła prof. Suchocka.

Drugi etap, z którym Polska też już się zmaga, dotyczy egzekwowania odpowiedzialności. – Papież Franciszek wyraźnie tu powiedział, że kto pełni stanowisko, ten ponosi odpowiedzialność, także za działania innych osób – tłumaczyła prof. Suchocka.

– Ta wymiana dała nam asumpt do tego, aby w dalszej kolejności, w ramach Papieskiej Komisji, próbować opracować zespół propozycji – na zasadzie minimum standardu – dla ochrony pokrzywdzonych – wyjaśniła członkini papieskiego gremium. – Zauważyliśmy, że występują też istotne braki np. w procedurze procesowej Stolicy Apostolskiej. To nie jest tylko kwestia poszczególnych państw. Także na etapie Stolicy Apostolskiej pewnie zmiany do istniejących rozwiązań powinny zostać wprowadzone.

– Okres od 2010 roku pokazał, że także na poziomie Stolicy Apostolskiej nastąpiła duża dynamika. Do tego roku obowiązywały dokumenty papieskie z 2001 r., a od 2010 do 2020 w gruncie rzeczy mamy co roku nowe papieskie dokumenty – poinformowała Hanna Suchocka.

Przypomniała przed wszystkim o wytycznych opracowanych przez Stolicę Apostolską, poszerzonych następnie o kwestie odpowiedzialności oraz o zwołanym w 2019 watykańskim szczycie poświęconym kwestii przeciwdziałania pedofilii oraz innych zmianach, m.in. dotyczących kwestii przedawnienia przestępstwa.

Jak zaznaczyła, papież jest otwarty na sugestie formułowane przez Komisję. – Naszym celem, szczególnie grupy ds. prawnych, jest obecnie przygotowanie standardów, które nazywamy ogólnie prawem do informacji, prawem do otrzymania informacji i prawem do dania informacji. Mamy bowiem sytuacje, w których – były takie świadectwa podczas konferencji – osoby pokrzywdzone czekają 26 lat na orzeczenie i go nie otrzymują. To powoduje, że pokrzywdzony nie wie, w jakiej jest sytuacji prawnej – dodała.

Hanna Suchocka uznała organizację konferencję za bardzo dobre doświadczenie, o czym przekonała się, słysząc wiele głosów od samych jej uczestników. Stwierdzili oni, że mieli po raz pierwszy możliwość otwartego przedstawienia swoich pytań i wątpliwości. Ważny był liczny udział w wydarzeniu osób świeckich zaangażowanych w swoich krajach we wsparcie osób pokrzywdzonych oraz „budowanie społecznej struktury dotyczącej ochrony i wsparcia ofiar oraz poszukiwania tego, co nazywamy sprawiedliwością”.

Abp Wojciech Polak, prymas Polski, delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży podziękował za trzy intensywnie dni spotkań z przedstawicielami wielu Kościołów z Europy Środkowej i Wschodniej. Wystosowane do nich zaproszenie do udziału w konferencji – zauważył – spotkało się z dużym zainteresowaniem. – Każdy z nas był nie tylko biernym widzem bierny widzem, ale chcieliśmy się nawzajem wysłuchać – dodał.

Zdaniem abp. Polaka, z obrad wyłania się głębokie przekonanie i oczekiwanie, że troska o osoby skrzywdzone wymaga przede wszystkim współpracy wszystkich, którzy tworzą wspólnotę Kościoła: świeckich i duchownych, przełożonych, osób konsekrowanych, kobiet mężczyzn, a nade wszystko samych osób zranionych. – To jest sprawa dotycząca natury, istoty Kościoła – podkreślił. Jak dodał, słuchanie świadectw tych osób, a poświęcona była temu część konferencji, „zawsze otwiera na bardzo konkretną rzeczywistość konkretnych losów, konkretnych ludzi”.

Owa współpraca już miała wpływ choćby na samą konferencję, w której właśnie uczestniczyły pełniące w Kościele różne role, zwłaszcza był to duży udział osób świeckich. – To nie była tylko spotkanie hierarchii, choć często tak to było przedstawiane – dodał.

Jak stwierdził, bez tejże realnej współpracy „ciągle będziemy się zmagać nie tylko z klerykalizmem, ale też z ryzykiem milczenia niektórych i przeświadczeniem, że nie jest to sprawa całego Kościoła”.

Prymas zwrócił też uwagę na to potrzebę w tym działaniu osób o różnych kompetencjach. Chodzi nie tylko o dostosowanie prawa kanonicznego, ale też potrzebę zaangażowania specjalistów: terapeutów i psychologów oraz zastosowania pogłębionych badań socjologicznych. Potrzeba refleksji teologicznej, która pokaże, że pomoc skrzywdzonym należy do istoty duszpasterskiego działania Kościoła.

Konieczne jest ponadto wsparcie ze strony pedagogów i specjalistów tłumaczących zasady stosowania interwencji prewencyjnej w danym środowisku kościelnym, ale też prewencji w znaczeniu szerszym – mającej na celu troskę o to, aby Kościół był i pozostał miejscem bezpiecznym dla dzieci i młodzieży – tłumaczył abp Polak.

Konferencja – mówił dalej prymas – uświadomiła jej uczestnikom, że trzeba podjąć współpracę między lokalnymi Kościołami w Europie centralnej. – Wiemy dobrze, że różne jest zaawansowanie danych wspólnot kościelnych w strukturalną realizację programów prewencji i ochrony dzieci i młodzieży, ale nie oceniając tego, że jedni są bliżej a inni dalej, chcemy podjąć taką współpracę. Ci, którzy są na tej drodze bardziej zaawansowani, powinni się dzielić z innymi swoim doświadczeniem – podkreślił delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży.

Wyraził też nadzieję, że powstaną konkretne inicjatywy, jak choćby wspomniana propozycja koordynacji wspólnych działań ze strony Centrum Ochrony Dziecka. Owocne może być też korzystanie z doświadczeń innych Kościołów, które powołały już m.in. swoje centra pomocy.

– To były dni intensywnej pracy dla mnie, ale też dni, z których wychodzę naprawdę umocniony. To mi daje poczucie, że to jest wspólna sprawa, wspólna troska o osoby pokrzywdzone i że ta troska powinna być jeszcze bardziej pogłębiona – powiedział na zakończenie abp Wojciech Polak.

Uczestniczący w trzydniowych obradach bp Teodor Martyniuk z Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, biskup pomocniczy archieparchii tarnopolsko-zborowskiej zaznaczył, że pochodzi z innego kontekstu kościelnego. Od 1946 do 1991 r. Kościół greckokatolicki na Ukrainie funkcjonował w podziemiu, wielu swoich struktur nie był zatem w stanie rozwijać. Odbudowuje lub tworzy je od nowa dopiero teraz, mierząc się przy tym z wieloma wyzwaniami.

Jak zapewnił, wytyczne Stolicy Apostolskiej dotyczące postępowania w przypadkach przestępstw seksualnych zostały opracowane, ale istniały pytania, jak te normy wdrażać w życie. – Warszawska konferencja była dobrym miejscem, w którym rzeczywiście poznaliśmy podstawowe metody: w jaki sposób przy pomocy specjalistów – psychologów, kryminologów, prawników, kanonistów – te dobre normy wdrażać – powiedział bp Martyniuk.

Przyznał, że w trakcie konferencji rozmawiał z wysokiej klasy ekspertami, co powinno zaowocować m.in. stworzeniem w Kościele greckokatolickim na Ukrainie sieci specjalistów w zakresie prewencji przypadków przestępstw wobec osób małoletnich i bezbronnych.

– Uświadomiliśmy sobie, że słowa Jana Pawła II, że „człowiek jest droga Kościoła, po ostatnich latach rozwoju Kościoła na Ukrainie należy rozumieć w ten sposób: tu chodzi o dziecko, to osoba zraniona i bezbronna jest drogą Kościoła. Na pierwszym miejscu chcemy postawić osoby, które zostały zranione – mówił greckokatolicki biskup.

Za bardzo pomocne uznał m.in. wskazówki otrzymane od specjalistów, jak w Kościele można być blisko osób zranionych, towarzyszyć im, „w jaki sposób można im zadośćuczynić te straszne przestępstwa, które je dotknęły”.

Jak dodał, spodziewa się dalszej współpracy Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie szczególnie z zajmującym się szkoleniami z prewencji Centrum Ochrony Dziecka przy Akademii Ignatianum w Krakowie, które zaoferowało przedstawicielom różnych krajów możliwość współpracy. – Na pewno skorzystamy z tej propozycji, a już nabyte kontakty będą rozwijane – zapewnił bp Martyniuk.

– Przed nami jeszcze długa droga i spodziewamy się, że te wyzwania, a zwłaszcza to, że osoba zraniona jest drogą Kościoła, nie skończą się na słowach, ale będą realizowane w codziennych sprawach naszego Kościoła – dodał przedstawiciel Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie.