„Przywróćmy Pamięć” – uczniowie porządkują żydowskie cmentarze

Coraz więcej szkół z całej Polski bierze udział w projekcie edukacyjnym „Przywróćmy Pamięć” organizowanym przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Wiele prac porządkowych na zaniedbanych cmentarzach uczniowie wykonują właśnie w listopadzie.

Badanie wielokulturowej przeszłości własnej miejscowości, działania edukacyjne na rzecz społeczności lokalnej, czy porządkowanie żydowskich cmentarzy – to tylko część działań realizowanych w ramach projektów.

W rozpoczynającej się właśnie trzeciej edycji programu „Przywróćmy pamięć” bierze udział 120 placówek, w większości szkół podstawowych, gimnazjów i liceów z całej Polski. W projekt zaangażowanych jest tez kilka ośrodków kultury i organizacji pozarządowych. Liczba podmiotów zainteresowanych akcją dynamicznie wzrasta – gdy program ruszał w 2005 r. – zainteresowanych nim było 40 szkół.

„Ideą programu jest to, aby uczniowie poznali wielokulturowy charakter swojej miejscowości i przywrócili pamięć o niej innym mieszkańcom swojej miejscowości” – przekonują organizatorzy projektu z Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.
Program trwa cały rok szkolny. Rozpoczyna się od kilkudniowego, organizowanego we wrześniu, szkolenia dla nauczycieli, którzy następnie starają się zainteresować ideą swoich uczniów. W programie biorą udział chętni – to z reguły kilka do kilkunastu osób w każdej szkole. Opracowują oni własny projekt, ze ściśle wyznaczonym celem i określonym harmonogramem. W październiku i listopadzie Fundacja organizuje też szereg szkoleń lokalnych dla uczniów. W tym roku odbędzie się w sumie 15 takich szkoleń.
Wiele działań w ramach programu podejmowanych jest w listopadzie, miesiącu związanym z pamięcią o zmarłych. Dotyczy to zwłaszcza porządkowania zapomnianych żydowskich cmentarzy, oczyszczania macew. Jak podkreślają organizatorzy programu – projekty są bardzo zróżnicowane. Wiele działań ma charakter publicystyczny czy artystyczny, jak choćby projekt uczniów gimnazjum z Narewki w województwie podlaskim, którzy wypalili z gliny historyczna makietę swojej miejscowości z uwzględnieniem wszystkich elementów wielokulturowych.

Niektóre działania związane są ze zbieraniem świadectw najstarszych mieszkańców miejscowości w duchu historii mówionej.
Projekt edukacyjny „Przywróćmy pamięć” kończy się każdego roku w maju lub w czerwcu spotkaniem w Warszawie i krótką prezentacją wszystkich projektów. Program nie ma charakteru konkursowego, wszyscy jego uczestnicy otrzymują specjalne dyplomy i nagrody.
Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego została założona na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Światową Organizacją Żydowską ds. Restytucji (WJRO) i Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP (ZGWŻ). Jej celem jest ochrona materialnych reliktów kulturowego dziedzictwa Żydów w Polsce.
Jak informuje Komisja Rabiniczna ds. Cmentarzy na stronie internetowej Forum Żydów Polskich (fzp.jewish.org.pl): w judaizmie „dusza jest źródłem świętości, podczas gdy ciało jest naczyniem, które nosi w sobie świętość. A więc, zarówno dusza, jak i ciało pozostają święte na zawsze.” Komisja wyjaśnia, że kości tych, którzy odeszli, pozostają święte i jako takie muszą być traktowane z najwyższym szacunkiem.
Ciała zmarłych muszą być pogrzebane w ziemi (co wyklucza zarówno kremację, jak i pozostawienie ich ponad poziomem gruntu) i pozostać nienaruszone. Dlatego ekshumacja jest w judaizmie ściśle zabroniona, z wyjątkiem szczególnych i nadzwyczajnych przypadków. Istnieje tradycja, która mówi, że dusza i ciało pozostają połączone nawet po śmierci, więc jeżeli narusza się kości, tu, na ziemi, to naruszony zostaje także spokój duszy w niebie.
Komisja przedstawia też szereg praktycznych wskazówek związanych z porządkowaniem cmentarzy żydowskich. W ich myśl zakazane jest: kopanie gruntu (w tym używanie narzędzi ciężkich), wyrywania drzew i krzewów z korzeniami, odkopywania kamieni i tablic nagrobnych, samowolne grzebanie kości, podkopywanie ogrodzenia cmentarza i otwieranie grobów. Wytyczanie alejek na powierzchni gruntu czy też ustawianie tablic pamiątkowych i informacyjnych dozwolone jest po uprzednim uzgodnieniu z Komisją.