Radom: wspomnienie Teresy Grodzińskiej – damy Orderu Wojennego Virtuti Militari

Nie wolno zapominać o tych, którzy niosą pomoc medyczną, ratują zdrowie i życie na polu walki – powiedział biskup polowy Józef Guzdek, który celebrował 15 grudnia Mszę św. w kościele garnizonowym św. Stanisława Biskupa w Radomiu. Tego dnia radomianie wspominali 120. rocznicę śmierci Teresy Jadwigi Grodzińskiej, sanitariuszki 4. Pułku Piechoty Legionów, poległej w czasie wojny polsko-bolszewickiej, damy Orderu Wojennego Virtuti Militari. Nad obchodami patronat narodowy objął prezydent Andrzej Duda.

Bp Józef Guzdek zachęcał, by „nie zapominać o żołnierzach, którzy w plecaku nie mieli granatów, ale opatrunki, bandaże oraz narzędzie chirurgiczne, a w dłoniach zamiast karabinów trzymali nosze do transportu rannych”. – Byli wśród nich lekarze, pielęgniarki i sanitariuszki – mówił biskup polowy Wojska Polskiego.

Premier Mateusz Morawiecki w liście napisał, że „w czasie wojny polsko-bolszewickiej Grodzińska jako sanitariuszka niosła pomoc potrzebującym żołnierzom w okolicach Hrubieszowa”. Przypomniał, że kobieta pomogła przeprawić się rannym przez płonący i ostrzeliwany most na rzece Huczwie, a 1 września została wzięta przez bolszewików do niewoli, a następnie brutalnie zamordowana. – Trudno o piękniejszy przykład zaangażowania, determinacji i moralnej siły – napisał premier rządu w liście, który odczytał poseł Marek Suski.

Z kolei prezes Instytutu Pamięci Narodowej Jarosław Szarek określił Grodzińską mianem „Inki 1920 roku”. Dodał, że na postawę bohaterskiej sanitariuszki wpłynęły patriotyczne tradycje w jej rodzinie. – Wczoraj uczestniczyłem w spotkaniu z kobietami internowanymi w czasie stanu wojennego. Najmłodsza z nich były w tym ponurym czasie w wieku Teresy Grodzińskiej – „Inki” roku 1920. To pokolenie Solidarności zostało wychowane na pamięci o Polskim Państwie Podziemnym. Ci, którzy walczyli o niepodległość Polski w czasie II wojny światowej, czerpali z pokolenia walczącego o niepodległość wcześniej, m.in. z takich postaci jak Teresa Grodzińska. To niezwykły ciąg pokoleń, który rozpoczyna się w X w. Ceną tej niepodległości była śmierć najlepszych synów i córek – mówił prezes IPN.

Wcześniej radomianie zebrali się na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Limanowskiego w Radomiu. Tam rodzina bohaterskiej sanitariuszki, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, służb mundurowych, parlamentarzyści oraz młodzież szkolna z Moniatycz i Stefankowic (okolice Hrubieszowa, gdzie zginęła Grodzińska) przemaszerowali w towarzystwie asysty wojskowej pod grób rodziny Grodzińskich, gdzie pochowana została Teresa. Instytut Pamięci Narodowej reprezentował prezes dr Jarosław Szarek oraz naczelnik Delegatury IPN w Radomiu Danuta Pawlik. Złożono kwiaty na grobie i oddano hołd bohaterskiej sanitariuszce.

Teresa Jadwiga Grodzińska urodziła się 20 grudnia 1899 roku w Jaszowicach pod Radomiem, w ziemiańskiej rodzinie Feliksa Grodzińskiego (1860 – 1923) i Bronisławy z Arkuszewskich (1868-1932). Miała cztery siostry i jednego brata. Wychowywała się w rodzinie patriotycznej i aktywnej społecznie. W latach 1914-1918 uczęszczała do prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Marii Gajl w Radomiu, będącym znanym ośrodkiem wychowania patriotycznego i obywatelskiego.

Działając w tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej przyczyniła się do założenia w gimnazjum żeńskiej drużyny harcerskiej w 1916 roku. Z jej inicjatywy powstał również Samorząd Szkolny im. Emilii Plater. Była zdolną, lubianą i cenioną uczennicą. Po ukończeniu gimnazjum w 1918 roku rozpoczęła naukę w Szkole Ogrodniczej w Warszawie.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku ukończyła kurs sanitarny i odbyła praktykę w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie. W lipcu 1920 roku wyruszyła wraz ze swoją kuzynką, Janiną Zdziarską w rejon Hrubieszowa. Pomogła im Maria Zdziarska, starsza siostra Janiny, pełniąca w 4. Pułku Piechoty Legionów funkcję asystenta lekarza. Dziewczęta zostały przydzielone jako sanitariuszki, do II batalionu 4. Pułku Piechoty Legionów.21 sierpnia bolszewicy zaatakowali Hrubieszów, odcinając II batalion, znajdujący się na drugim brzegu rzeki Huczwy. Grodzińska z poświęceniem życia przeprowadzała rannych przez płonący most, ratując życie między innymi kapralowi Janowi Fołtynowi.

W dniu 1 września 1920 roku 4. Pułk Piechoty Legionów został otoczony przez oddziały Armii Konnej Budionnego, a Grodzińska, ratując rannych, dostała się do niewoli we wsi Stepankowice. W dniu 1 września w Czortowicach została w okrutny sposób zamordowana przez Kozaków. Miejscowa ludność pochowała ją nieopodal miejsca, gdzie zginęła.

Po wyparciu bolszewików zwłoki jej zostały ekshumowane i pochowane z honorami wojskowymi na cmentarzu w Chełmie, skąd rodzina przewiozła je do Radomia. Uroczysty pogrzeb, który odbył się 18 września 1920 roku zamienił się w manifestację patriotyczną. Teresa Grodzińska odznaczona została pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V klasy i Krzyżem Walecznych.

Spoczywa w grobowcu rodzinnym na starym radomskim Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Limanowskiego.