Rocznica chrztu Rusi Kijowskiej w Polsce

Odpust Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Białym Borze w dniach 14-15 września z udziałem zwierzchnika Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego będzie zwieńczeniem obchodów jubileuszu 1025. rocznicy Chrztu Rusi Kijowskiej Ukrainy w Polsce – przypomina ks. Piotr Baran.

Proboszcz greckokatolickiej parafii Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Białym Borze w rozmowie z KAI opowiada m. in. o swojej pracy, religijności i zaangażowaniu parafian oraz relacjach polsko-ukraińskich. ”Jesteśmy w pełni lojalnymi obywatelami Polski, ale też mamy świadomość naszej ukraińskiej tożsamości, podobnie jak Polacy i inne narodowości żyjące poza granicami swojego kraju. Staramy realizować przede wszystkim swoje oświatowe i kulturowe ambicje i dajemy jak najlepsze świadectwo w miejscu, w którym żyjemy” – zaznaczył ks. Baran.

KAI: Tegoroczne obchody odpustu Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Białym Borze mają charakter szczególny…

– W tym roku obchody odpustu Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Białym Borze mają wymiar szczególny, gdyż obchodzimy rocznicę 1025. chrztu Rusi Kijowskiej Ukrainy z udziałem zwierzchnika Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, arcybiskupa większego kijowsko-halickiego Światosława Szewczuka. Przypomnijmy, że wielki jubileusz, 1000-lecia Chrztu Rusi Kijowskiej Ukrainy, świętowaliśmy w 1988 r. na Jasnej Górze w Częstochowie. Było to wydarzenie niezwykle doniosłe dla naszego Kościoła. Odbywało się w czasach panowania systemu komunistycznego, a nasz Kościół nie miał jeszcze przywróconego statusu prawnego. Wówczas jako 18-letni chłopak, który m.in. przygotowywał program kulturalno-artystyczny, bardzo przeżyłem nocne czuwanie, Drogę Krzyżową na wałach jasnogórskich, Liturgię z udziałem ówczesnego zwierzchnika naszego Kościoła kard. Myrosława Ivana Lubacziwskijego, biskupów, pielgrzymów z wielu krajów, w tym z Ukrainy. Miało to tym większy wydźwięk gdy się weźmie pod uwagę cały kontekst polityczny i religijny tamtych czasów, gdy UKGK był nadal prześladowany. Od 1958 r. w Białym Borze odbywa się, co roku tradycyjnie 21 września, nasze święto Narodzenia Bogurodzicy i w tym roku wpisuje się w nie ostatni etap obchodów 1025. rocznicy Chrztu Rusi Kijowskiej Ukrainy w Polsce.

KAI: Arcybiskup większy przyjeżdża do was pierwszy raz?

– Będzie to pierwsza wizyta arcybiskupa większego kijowsko-halickiego Światosława w Białym Borze i w ogóle w tej części Polski. Był już we Wrocławiu, Legnicy, Przemyślu, Warszawie i Górowie Iławeckim a u nas jeszcze nie. Będzie to zwieńczenie jubileuszu a dla nas też niezwykle doniosła wizyta w parafii i regionie. Cieszy się ona wielkim zainteresowaniem władz województwa zachodnio-pomorskiego, władz powiatowych i miejskich oraz mediów. Uroczystość będzie retransmitowana w I programie TVP we wtorek, 17 września. Ponadto w tym roku mija 55 lat od czasu pielgrzymek z okazji święta Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy mieszkających w naszym regionie i Polsce grekokatolików do Białego Boru.

KAI: Pierwotnie dokąd pielgrzymowaliście? Do 1997 r. mieliście tu tylko do dyspozycji cmentarną kapliczkę…

W czasie postalinowskiej odwilży w 1957 r. mieszkający tutaj grekokatolicy zaczęli się gromadzić na liturgiach i uroczystościach kościelnych w tej odremontowanej kaplicy cmentarnej. Nazywaliśmy to pielgrzymowaniem, gdyż był to wyraz wielkiej potrzeby spotkania się na wspólnej modlitwie, w ogóle spotkania się ludzi, którzy zostali wysiedleni i świadomie rozproszeni do różnych miejscowości w ramach akcji Wisła. Nasze pielgrzymowanie białoborskie zaczęło się od 1958 r. po roku od ustanowienia parafii jesienią 1957 r. Pierwszą liturgię odprawiliśmy w święto Chrystusa Króla, w małym kościółku rzymsko-katolickim św. Michała. Po 1956 r. złagodniała też polityka wobec naszego nieistniejącego Kościoła i dlatego mogliśmy otwierać swoje parafie a Biały Bór był jedną z pierwszych. Wtedy 61 proc. mieszkańców miasteczka stanowili grekokatolicy. Było to ok. 500 rodzin, w sumie ponad 1500 osób. Była to wspólnota prężna, świadoma i zaangażowana mimo, że wcześniej przez 10 lat pozbawiona była opieki duszpasterskiej. Pierwszym proboszczem był ks. Stefan Dziubina, który do 1977 r. sprawował swój urząd. Swoją charyzmą i zaangażowaniem przyciągną do Białego Boru wiele osób, co było jego wielką zasługą, gdyż duże odległości i brak księży nie pozwalał na rozwinięcie duszpasterstwa. Na wielkie uroczystości Narodzenia, czy Zmartwychwstania Pańskiego oraz inne święta przybywali ludzie nawet z bardzo odległych miejscowości. Odpust na święto Narodzenia Bogurodzicy pozostał największym liczebnie, świętem grekokatolików w tym regionie i w całej Polsce.

KAI: Ilu grekokatolików liczy sobie obecnie parafia?

– Obecnie sama parafia w Białym Borze liczy ok. 480 osób, a gdy się weźmie parafie z okolicznych miejscowości znajdujących się w promieniu kilkunastu kilometrów to jest nas ok. 1 tys. Są to osoby praktykujące i mocno związane z Kościołem.

KAI: Po odzyskaniu przez UKGK statusu prawnego, po 40 latach postanowiliście
wybudować cerkiew…

– Na początku lat 90. XX w. rada parafialna wraz z proboszczem ks. Józefem Ulickim postanowiła wybudować cerkiew. O jej projekt zwrócili się do prof. Jerzego Nowosielskiego, który chyba spełnił swojej marzenie. W latach 80. w jednym z wywiadów powiedział, że jego wielkim marzeniem jest zaprojektowanie od początku do końca świątyni. Po wielu burzliwych dyskusjach zaakceptowano wizję prof. Nowosielskiego i przystąpiono do budowy, którą zakończono w 1997 r. Rok później z ks. Bogdanem Drozdem rozpoczęto budowę domu parafialnego, który z czasem rozwinął się w projekt diecezjalnego domu rekolekcyjnego, który dzisiaj prężnie funkcjonuje. Przyjeżdża do nas młodzież z całej Polski a także z Ukrainy.

KAI: Cerkiew zaprojektowana przez Nowosielskiego stała się też symbolem Białego Boru..

– Nowosielski zrealizował swoją wizję przy minimalnych nakładach materialnych wkładając w nią maksimum teologicznej treści a także swego talentu. Cerkiew ma bardzo prostą formę i nawiązuje do początków chrześcijaństwa bizantyjskiego, z jego stylem bazylikowym. Zachowany został podział trójnawowy z prezbiterium. Oryginalny jest fronton cerkwi z ikonami Archaniołów Gabriela i Michała. Świątynia ma dwie dzwonnice, które skierowane na cztery strony świata. Bryła cerkwi nawiązuje do Arki Noego. Ma kwadratowe i okrągłe okna i jest „ miejscem-okrętem”, w którym człowiek ma się „ratować” przed światem zewnętrznym. Wnętrze tonie w symbolicznych barwach: ciemnozielonej mającej nastrajać do ciszy i kontemplacji oraz czerwonej – Ducha Świętego, który ma ożywiać naszą duchowość.

KAI: Parafia jest już dobrze przygotowana do uroczystości…

– Od roku trwają intensywne przygotowania. Ze względu na wcześniejsze zobowiązania abp
Światosława uroczystości odbędą się na tydzień wcześniej przed świętem Narodzenia Bogurodzicy, które jest obchodzone corocznie 21 września. Przybędą biskupi z Ukrainy i Polski, m. in. metropolita przemysko-warszawski abp Jan Martyniak, biskup wrocławsko-gdański Włodzimierz, metropolita iwano-frankowski abp Wołodymyr Wijtyszyn oraz zwierzchnik Słowackiego Kościoła Greckokatolickiego abp Jan Babiak.

KAI: Przygotowywaliście się także duchowo i kulturalnie…

– Od strony kulturalnej ciężar przygotowań spoczął głównie na chórze parafialnym. Przez cały czas podwyższał swoje umiejętności wokalno artystyczne, ale i dużo modlono się. Szczególny akcent stawiamy na liturgię, która jest tak ważna w obrządku wschodnim. Dlatego pragniemy , aby życie modlitewno-duchowne było na jak najwyższym poziomie. W uroczystościach wezmą także udział trzy inne chóry: Syntagma, 1000-lecie, i Szczeciński Chór Kameralny, które wezmą udział w wieczornym czuwaniu modlitewnym i koncercie oraz w liturgii i koncercie niedzielnym. Z okazji jubileuszu 1025. Chrztu Rusi Kijowskiej Ukrainy przygotowaliśmy też niespodziankę. W 1987 r. powstał chór ukraińskiej młodzieży „1000-lecie”, który działał przez sześć lat. W roku ubiegłym stwierdziliśmy, że po tylu latach nic po nas nie zostało, żadnych nagrań, i dlatego spotkaliśmy się. Założycielem i długoletnim dyrygentem był Jan Polański z chóru „Żurawie”, reprezentacyjnego zespołu Związku Ukraińców w Polsce. Pod jego kierownictwem w ciągu roku nagraliśmy płytę z 10 utworami muzyki cerkiewnej kompozytorów ukraińskich. Mamy nadzieję, że płyta jeszcze „ciepła” od wydawcy trafi na nasze białoborskie uroczystości. Będzie to na pewno cenna pamiątka dla pielgrzymów. W zeszłym roku z okazji 55-lecie istnienia parafii odbyły się misje parafialne i przez cały rok trwały modlitwy. Okolicznościowy list wystosował bp Włodzimierz Juszczak ukazujący wagę uroczystości jubileuszowych. Ponadto cały ciężar przygotowań „technicznych” wzięli jak co roku, na siebie parafianie.

KAI: Ilu pielgrzymów się spodziewacie?

– Co roku przybywa na odpust 21 września ok. 3 tys. osób. W tym roku z okazji jubileuszu, obecności zwierzchnika UKGK a także szerokiej informacji w mediach, zaproszeń i plakatów, spodziewamy się znacznie większej ilości osób.

KAI: Jak ocenia Ksiądz religijność swoich parafian?

– Mogę ocenić religijność wiernych i ich potrzeb duchowych choćby poprzez ubiegłoroczne misje parafialne. Trwały tydzień i odbywały się dwa razy w ciągu dnia, rano i wieczorem. Ku mojemu zaskoczeniu i radości cerkiew była pełna. Nie spodziewałem się, że wierni tak się zaangażują. Także podczas niedzielnych liturgii do świątyni w Białym Borze przychodzi ponad 200 osób, co też świadczy o duchowej aktywności parafian. Pozostałe niedzielne trzy liturgie odprawiamy w okolicznych miejscowościach w Bobolicach, Międzyborzu i Bielicach. Podczas większych uroczystości kościelnych liczba wiernych sięga do ponad 300 osób.

KAI: A jak wygląda zaangażowanie młodzieży w życie parafii?

– To zależy od jej wychowania w rodzinach. Ale w większości młodzi ludzie angażują się w życie parafii, w czasie nabożeństw śpiewają w chórze. Prowadzimy katechezę w szkołach i mamy komfortową sytuację, gdyż w Białym Borze jest szkoła z ukraińskim językiem nauczania. Wśród naszych wiernych wyczuwa się potrzebę solidarności i współdziałania. W dwóch wioskach, w których na niedzielnych liturgiach bierze udział ok. 60 osób budujemy cerkwie. Wszyscy dziwią się jak nam się to udaje. Budowy finansują wierni z własnych kieszeni bądź z dochodów zdobywanych podczas różnych imprez. Sam czasami zastanawiam się jak to się dzieje.

KAI: Od lat jesteście podziwiani, że udało się wam stworzyć wspólnotę z osób, rodzin głęboko doświadczonych w niedawnej historii, wypędzonych i pochodzących z różnych stron a do tego tak rozproszonych…

– Udało się nam stworzyć wspólnotę z ludzi pochodzących z różnych regionów i parafii wschodniej Polski. Można ich porównać do współczesnych migrantów, którzy próbują odnaleźć korzenie w swojej religijności. Dzieje się to przede wszystkim dzięki naszej wschodniej liturgii. Nieocenioną rolę odegrali nasi pradziadkowie, dziadkowie i rodzice. Największe zasługi mają ci, którzy po II wojnie światowej w latach 1947-1957 nie mogli praktykować swojej wiary a mimo to pozostali wierni i zachowali tradycję oraz przekazali ją dalej. Ich postawa jest przykładem dla nas obecnie żyjących.

KAI: Kościół greckokatolicki podtrzymuje także waszą ukraińską tożsamość…

– Kościół greckokatolicki zawsze przywiązywał wagę do podtrzymywania i kultywowania ukraińskości. Język ukraiński używany w liturgii stanowi największy zwornik naszej tożsamości narodowej i kulturowej. To przyczynia się również do zachowania języka i tradycji w życiu codziennym. Ponadto język narodowy uzyskuje swój najwyższy status właśnie w liturgii i modlitwie. Życie parafii ściśle jest też związane ze szkołą, która nosi imię narodowego poety i pisarza Ukrainy Tarasa Szewczenki. Mamy też jego pomnik, dar z Ukrainy dla naszej miejscowości. W sumie udało się nam stworzyć prężnie działający kompleks religijno-oświatowo-kulturalny.

KAI: Powiedział Ksiądz o zaangażowaniu władz w organizację uroczystości. Jak wyglądają relacje cerkwi z władzami na co dzień?

– Od czasu mojego przybycia do Białego Boru relacje układają się dobrze. Nie mieliśmy problemu z uzyskaniem terenu pod budowę świątyni i domu rekolekcyjnego, czy pomocy w organizacji corocznego odpustu. Miasto zawsze staje na wysokości zadania i nam pomaga.

KAI: Biały Bór liczy ponad 2,2 tys. mieszkańców, gmina ponad 5 tys. Jesteście tutaj religijną i narodową mniejszością. Jak jesteście po tylu latach traktowani, jako swoi czy nadal obcy?

– Osobiście nie słyszałem aby ktoś mi wytykał, że należę do mniejszości ukraińskiej. Chyba już jestem „swój”. Relacje międzyludzkie są raczej głębokie i ścisłe tak jak to ma miejsce w małżeństwach mieszanych. Jesteśmy w pełni lojalnymi obywatelami Polski, ale też mamy świadomość naszej ukraińskiej tożsamości, podobnie jak Polacy i inne narodowości żyjące poza granicami swojego kraju. Staramy realizować przede wszystkim swoje oświatowe i kulturowe ambicje i dawać jak najlepsze świadectwo w miejscu, w którym żyjemy.

KAI: A jak układają się relacje z parafią rzymskokatolicką?

– Są dobre. Od lat organizujemy w czasie Bożego Narodzenia wspólne kolędowanie na przemian w cerkwi i kościele i jest to bardzo dobrze przyjmowana przez wszystkich tradycja.

KAI: Jakie największe wyzwania stoją przed parafią?

– Cały czas dużym problemem jest rozproszenie wiernych. Mimo lepszej komunikacji nadal z dotarciem do cerkwi mają problem głównie osoby starsze i chore. Te ostatnie staramy się odwiedzać choć raz w miesiącu. Kolejnym problemem jest emigracja młodych ludzi do miast. Po zdobyciu wykształcenia większość nie wraca i zostaje, gdyż tam ma pracę. Tym samym zmniejsza się liczba wiernych. Zresztą jest to problem wszystkich parafii wiejskich i w małych miastach. Inną kwestią są małżeństwa mieszane. Często się zdarza, że ich potomstwo znajduje swoje miejsce w Kościele rzymskokatolickim. Ale są też małżeństwa mieszane, które praktykują swą wiarę u nas. Mamy Polaków, którzy uczęszczają do naszych świątyń, i to tacy którzy przy zawarciu związku małżeńskiego nie zadeklarowali formalnie przejścia do naszego Kościoła. Zdradzę, że podczas wizyty abp Światosława w imieniu tych Polaków powita go po polsku osoba, którzy praktykuje w cerkwi greckokatolickiej.

KAI: Słyszałem o dyskusji na temat ewentualnego użycia języka polskiego w liturgii…

– Prowadzimy dyskusję związaną z sytuacją wiernych, którzy nie posługują się językiem ukraińskim, gdyż nie mieli możliwości jego nauczenia się. Na przykład w naszej parafii wierni polskojęzyczni stwierdzili, że nie chcą zmiany języka. Cieszą się i mówią, że rozumieją ukraiński a poza tym cerkiew jest jedynym miejscem gdzie mogą go usłyszeć. Dyskusja trwa. W niektórych przypadkach staramy się używać polskiego kiedy na przykład w czasie pogrzebów, ślubów, chrzcin widzimy, że część obecnych nie zna języka ukraińskiego.

KAI: Na ile grekokatolicy i mają świadomość, że stanowią z Kościołem rzymskokatolickim jeden Kościół?

– Ze strony greckokatolickiej taka świadomość istnieje. Nasz związek z papieżem, następcą św. Piotra jest oczywisty. Świadczy o tym choćby to, że w większości domów obok ikon znajdziemy zdjęcie papieża. Powszechna jest świadomość, że jesteśmy związani z Kościołem rzymskokatolickim i stanowimy jedność. Wydaje się jednak, że nie zawsze jesteśmy rozumiani przez łacinników. Często słyszy się opinię: po co jeździcie tak daleko do swoich cerkwi kiedy tutaj na miejscu macie kościół katolicki albo po co budujecie cerkiew kiedy tu macie już świątynię, w której możecie się modlić. Nie rozumie się odrębności obrządku i tradycji. Jedność traktuje się w ten sposób, że jeśli mamy jeden Kościół to już nie potrzeba innych obrządków czy własnego uświęconego tradycją liturgicznego czasu. Niektórzy z naszych wiernych poddają się temu. Czasami wstydzą się. Myślą, że deklarowanie swej przynależności do Kościoła greckokatolickiego i ukraińskości może zaszkodzić dziecku w karierze.

KAI: Ksiądz nie miał pokusy przejścia widząc, że przez lata i jako Ukraińcy i jako grekokatolicy podlegaliście różnego rodzaju dyskryminacji?

– Nie. Myślę, że to w dużym stopniu zasługa bezkompromisowej postawy moich rodziców. Mocno trzymali się swojej tradycji religijnej i narodowej, choć zostali wypędzeni z rodzinnych stron jako kilkunastoletnie dzieci. W szkole podstawowej jeszcze chodziłem na religię do Kościoła rzymskokatolickiego. Jak powstała parafia greckokatolicka w Słupsku to zaczęliśmy chodzić do swojej cerkwi. W szkole raczej nie przyznawaliśmy się do ukraińskości baliśmy się trochę bo jeszcze funkcjonowały różne negatywne stereotypy na temat Ukraińców.

KAI: W domu mówiło się o Tragedii Wołyńskiej?

– Nie, gdyż wcale nie wiedziano, że doszło tam do zbrodni. Jeśli ktoś mówił o tym to uważano, że jest to kolejny przykład antyukraińskiej fałszywej propagandy, aby poróżnić Polaków i Ukraińców.

KAI: Czego Ksiądz życzyłby sobie najbardziej dla siebie i dla swojej parafii?

– Pragnąbym, aby zaangażowanie w życie parafii dawało ludziom dużą satysfakcję duchową. Abyśmy jako kapłani też dawali naszym wiernym jak najwięcej w sensie duchowym modlitewnym, integracji naszej wspólnoty, w sensie społecznym, kulturalnym i sportowym. Chcielibyśmy też większego zrozumienia dla naszych potrzeb i naszych działań na rzecz naszej parafii i całej społeczności naszego regionu. By było to rozumiane jako nasz wkład w życie Białego Boru i całej gminy. A także żebyśmy mogli jak najszybciej ukończyć budowę cerkwi w Bielicy i Międzyborzu.

Rozmawiał Krzysztof Tomasik

Ks. Piotr Baran urodził się w Słupsku w 1969 r. w rodzinie ukraińskiej i greckokatolickiej. Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego z językiem ukraińskim i szkoły muzycznej w Legnicy studiował na Akademii Muzycznej w Gdańsku. Po trzech latach studiów na wydziale wokalno-aktorskim wstąpił do seminarium duchowne w Lublinie. Studiował na KUL w latach 1991-1997. Po święceniach kapłańskich z rąk bp Teodora Majkowicza, pierwszego ordynariusza diecezji wrocławsko-gdańskiej został skierowany do pracy w Białym Borze jako wikariusz. Po przejściu ks. Bogdana Drozda do Szczecina został w 2001 r. proboszczem. Skończył także roczne podyplomowe studia ekonomiczne i podjął studia doktoranckie na wydziale teologicznym Uniwersytetu Opolskiego. Na parafii wspomaga ks. Barana jako wikariusz ks. Jarosław Roman.