35. rocznica powołania Prymasowskiej Rady Społecznej

W sobotę 12 grudnia 1981 r. o godz. 11-tej odbyło się pierwsze posiedzenie Prymasowskiej Rady Społecznej na ulicy Miodowej w Warszawie, w rezydencji Prymasa Polski, kard. Józefa Glempa i z jego udziałem. Wielu z jej członków zostało aresztowanych, kiedy w nocy z 12 na 13 grudnia wracali do swych domów, co zbiegło się z ogłoszeniem stanu wojennego.

We wprowadzającej wypowiedzi do tego spotkania Ksiądz Prymas podkreślił, że oczekuje od Rady spokojnego osądu zjawisk polskich gdyż zmaganie się dwóch sił – rządu i Solidarności musi mieć etycznego „obserwatora”. Zachęcał do wspólnego szukania drogi porozumienia społecznego wynikającej z wielowiekowych doświadczeń Kościoła.

Członkami Prymasowskiej Rady Społecznej byli ludzie świeccy, społecznicy i politycy katoliccy. Ludzie o dużym, w tamtym czasie, autorytecie. Przewodniczącym Rady został wybrany prof. Stanisław Stomma, a sekretarzem Joanna Fabisiak. Posiedzenia Rady odbywały się co 1-2 miesiące. W spotkaniach brali też udział bp Jerzy Dąbrowski i ks. Alojzy Orszulik.

Efektem działania Rady jest 13 dokumentów odnoszących się do istotnych zagadnień życia społecznego. Do dzisiaj zachowują one aktualność. Wśród dokumentów przyjętych przez Radę znajdują się zarówno kluczowe akty, inspirujące dialog obozu władzy z opozycją, jak i oświadczenia omawiające np. kryzys ekologiczny, sprawy wychowania i emigracji, ochronę życia, godności i wartości pracy ludzkiej. Intelektualiści i działacze katoliccy obradujący pod patronatem Prymasa potępili wprowadzenie stanu wojennego i zabiegali o relegalizację „Solidarności”.

Uznane za najważniejszy dokument Rady: ”Tezy Prymasowskiej Rady Społecznej w sprawie ugody społecznej” były odpowiedzią Kościoła na wprowadzony przez władzę komunistyczną stan wojenny i odegrały kluczową rolę w relacji „władza – opozycja – Kościół” na drodze do porozumienia miedzy stronami sporu. „Tezy” po latach okazały się prorocze i aktualne. Stworzyły fundament dla okrągłego stołu.

Rada podczas dziewięciu lat funkcjonowania odbyła 39 posiedzeń. W pierwszej kadencji, od 1981 do 1984 roku, odbyło się 17 posiedzeń, natomiast w drugiej, od 1986 do 1990, było ich 22. W pierwszym okresie Prymasowska Rada Społeczna liczyła 30 członków, natomiast w drugim – 23. Zdaniem autora publikacji, o znaczeniu postanowień Rady świadczy fakt, że od początku jej istnienia członkowie gremium byli inwigilowani przez komunistyczną władzę.

Metropolita gnieźnieński, obecny Prymas Polski abp Wojciech Polak, podkreśla, że Prymasowska Rada Społeczna miała nie tylko skoncentrować się na studiowaniu aktualnych wydarzeń, ale miała doradzać Prymasowi, jakie stanowisko zająć i jak wypowiadać się w kwestiach społecznych. Postanowienia Rady miały także istotne znaczenie dla ówczesnej polityki i spraw społecznych.

Rada w pierwszej kadencji składała się z 30 osób. Byli to: Julian Auleytner (Warszawa), Olgierd Baehr (Poznań), Bogdan Bońkowski (Olsztyn), ks. Bronisław Dembowski (Warszawa), Grażyna Dziadkiewicz (Sosnowiec), Joanna Fabisiak (Warszawa), Przemysław Fenrych (Szczecin), Jerzy Janik (Kraków), Maria Kokot (Opole), Jerzy Krzewicki (Kielce), Józef Łukaszewicz (Wrocław), ks. Józef Majka (Wrocław), Andrzej Micewski (Warszawa), Jerzy Pietrzak (Ostrów Wlkp.), Bogusław Piskorski (Szczecin), Aurelia Polańska (Gdynia), Jan Rejczak (Radom), Stefan Sawicki (Lublin), Krzysztof Skubiszewski (Poznań), Jędrzej Smulkowski (Gdynia), Stanisław Stomma (Warszawa), Bolesław Suszka (Kórnik), Leonard Szymański (Poznań), Andrzej Święcicki (Warszawa), Jerzy Turowicz (Kraków), Andrzej Tyc (Toruń), Andrzej Wielowieyski (Warszawa), Czesław Zgorzelski (Lublin). W listopadzie 1983 r. dołączyli nowi członkowie: Wiesław Chrzanowski (Warszawa) i Witold Trzeciakowski (Warszawa).

W 1986 r. Ksiądz prymas powołał drugą Radę pod przewodnictwem profesora Władysława Findeisena, która przygotowała m.in. opracowania Katolicy w życiu publicznym (1987), Emigracja młodych Polaków (1988), Przygotowanie godności i wartości pracy (1989).

Członkami Prymasowskiej Rady Społecznej drugiej kadencji byli: Henryk Dutkiewicz, Mirosław Dzielski, Władysław Findeisen, Maciej Giertych, Aleksander Hall, ks. Helmut Juros, Tadeusz Klimski, Maja Komorowska, Tadeusz Krupiński, Andrzej Łapicki, Jan Mędrzak, Jan Nielubowicz, Grzegorz Pieńkowski, Maria Joanna Radomska, Bogdan Romański, Jan Sielicki, Krzysztof Starnawski, Jan Szafraniec, Wojciech Szafraniec, Jacek Walczewski, Seweryn Wiechowski, Halina Winiarska, s. Zofia Zdybicka.

Rada Prymasowska była kontynuacją inicjatywy, którą w 1934 roku powołał kard. August Hlond.

Najobszerniejszą i najbardziej udokumentowaną monografią działalności Prymasowskiej Rady Społecznej jest książka Sławomira Siwka: „Prymasowska Rada Społeczna ks. kard. Józefa Glempa, Prymasa Polski. Przebieg prac, dokumenty z lat 1981-1990”. Wyd. Biblioteka „Obserwator”, Apostolicum, Warszawa 2016.