Rosja: Patriarchat Moskiewski odwołał Sobór Biskupi i utworzył diecezję w Armenii

Dwie ważne decyzje podjął nadzwyczajny Święty Synod Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (RKP) na swym zdalnym posiedzeniu 15 października w Moskwie: na maj przyszłego roku przełożony Sobór Biskupi, planowany pierwotnie na połowę listopada br. oraz utworzono eparchię (diecezję) ormiańską w granicach Republiki Armenii. Obecne zebranie, zwołane nagle, odbyły się zaledwie nieco ponad trzy tygodnie po poprzednim tego rodzaju spotkaniu biskupów RKP, które obradowało w dniach 23-24 wrześniach. Normalnie sesje Synodu zwołuje się co 2-3 miesiące.

Oba postanowienia mają duże znaczenie wewnątrz- i międzykościelne. 29 grudnia ub.r. Synod zapowiedział, że Sobór Biskupi – obecnie najwyższy organ władzy w RKP – odbędzie się w dniach 15-18 listopada i będzie częścią obchodów 75. urodzin patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Cyryla, przypadających 20 listopada. Ponadto miano na nim uchwalić stanowisko RKP w sprawie stosunków z Patriarchatem Konstantynopolskim, z którym Moskwa nie utrzymuje od 15 października 2018 wspólnoty eucharystycznej (tzn. w praktyce żadnej łączności kościelnej). Obecnie postanowiono, że „w związku ze złożoną sytuacją epidemiczną” Sobór, który teoretycznie winien być zwoływany co 4 lata, a poprzedni obradował w 2017, odbędzie się w dniach 26-29 maja 2022 roku.

Formalnie najwyższym organem władzy w prawosławiu rosyjskim jest Sobór Lokalny (Ziemski), w którym biorą udział wszyscy biskupi i wyżsi przełożeni ważniejszych klasztorów oraz wybrani na zebraniach eparchialnych przedstawiciele niższego duchowieństwa i świeckich. Jednakże na Soborze w 2000 uznano, że będzie on zwoływany jedynie dla wyboru nowego zwierzchnika RKP, a jego rolę przejął Sobór Biskupi (Archijerejski), w którym mają prawo uczestniczyć tylko biskupi (obecnie w RKP jest ich ponad 300) i ściśle określone grono delegatów klasztorów i wyższych uczelni teologicznych.

Rzecznik Patriarchatu Władimir Legojda zapowiedział, że przeniesienie na maj obrad Soboru oznacza również przesunięcie o pół roku obchodów rocznicowych patriarchy.

Ogłoszenie decyzji o utworzeniu erywańsko-ormiańskiej eparchii RKP oznacza, że po raz pierwszy Kościół prawosławny powołał do życia swą jednostkę terytorialną na tzw. obszarze kanonicznym Kościoła wschodniego, nienależącego do bizantyjskiej tradycji prawosławnej. Należy on do grona starożytnych Kościołów wschodnich lub niechalcedońskich. Oderwały się one od reszty chrześcijaństwa w połowie V wieku, nie uznając uchwał Soboru Chalcedońskiego z 451 r., na którym m.in. potępiono monofizytyzm, czyli naukę o jednej tylko naturze Chrystusa – boskiej (pogląd prawowierny głosi, iż są w Nim dwie natury: boska i ludzka). I chociaż w ciągu wieków Kościoły te potwierdzały wielokrotnie, że także wierzą w dwie natury Pana Jezusa, tylko wyrażają to nieco inaczej niż prawosławie i chrześcijaństwo zachodnie, podziały, które narosły w ciągu wieków, utrzymują się do dzisiaj.

Dotychczas Kościół prawosławny nie wchodził na obszar kanoniczny „niechalcedończyków” z wyjątkiem Bliskiego Wschodu, gdzie chrześcijanie obu odłamów żyli obok siebie od czasów apostolskich (np. Patriarchaty: Aleksandryjskie – koptyjski i prawosławny, Antiocheńskie – syryjski, prawosławny i maronicki, Jerozolimskie – prawosławny i ormiański). Co więcej, wykaz państw, stanowiących obszar kanoniczny RKP, nie uwzględnia Armenii, gdzie zresztą jest tylko kilka rosyjskich parafii prawosławnych, których istnienie nie wymaga tworzenie tak dużej struktury, jak eparchia (na koniec 2019 było 8 cerkwi i 5 oficjalnie zarejestrowanych wspólnot wiernych).

Synod powołał też na zwierzchnika nowej jednostki kościelnej z tytułem erywańsko-ormiańskiego dotychczasowego arcybiskupa klińskiego Leonida (Gorbaczowa), pozostawiając go jednocześnie na stanowisku wiceprzewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego.

Decyzja w sprawie nowej eparchii zapadła w dwa dni po spotkaniu przywódców religijnych Armenii i Azerbejdżanu, która pod patronatem Cyryla odbyła się w Moskwie. Po jej zakończeniu ogłoszono oświadczenie, wzywające obie strony konfliktu do dialogu i pojednania oraz próbujące przedstawić to wydarzenie jako znaczący krok w kierunku uregulowania napięć między nimi. Jednakże patriarcha i katolikos wszystkich Ormian Garegin II oskarżył stronę azerską o brak konstruktywnego podejścia do rozwiązania problem i ostrzegł przed groźbą „nowej, jeszcze większej wojny”.