Sandomierz: do katedry powrócił po konserwacji średniowieczny krucyfiks

W sandomierskiej bazylice katedralnej odbył się 21 października br. odbiór odnowionego krucyfiksu, pochodzącego z drugiej połowy XIV w. – Jest to jedna z piękniejszych rzeźb Chrystusa ukrzyżowanego, bardzo często modlą się przy nim i mieszkańcy miasta, i turyści, poinformował ks. Zygmunt Gil, proboszcz parafii katedralnej.

Średniowieczny krucyfiks podano gruntownej konserwacji dzięki dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przeprowadzona ona była w ramach prac renowacyjnych w bazylice katedralnej.

– Pierwotnie krucyfiks znajdował się na łuku tęczowym katedry. W latach trzydziestych ubiegłego wieku podczas prac renowacyjnych prezbiterium świątyni, został zdjęty i umieszczony na bocznym filarze, gdzie znajduje się obecnie – poinformował ks. Zygmunt Gil.

W pracowni konserwatorskiej krucyfiks został poddany gruntownym badaniom oraz pracom zabezpieczającym i konserwatorskim.

– Cieszymy się, że krucyfiks wraca po pełnej konserwacji technicznej i estetycznej. Zrobiliśmy kompleksowe badania warstw polichromii, czyli badania chemiczne i fizyczne, co pozwoliło na ustalenie datowania poszczególnych warstw. Cała rzeźba została poddana także konserwacji technicznej, czyli drewno, z którego została wykonana poddaliśmy dezynfekcji i dezynsekcji, aby wyeliminować szkodniki. Zrobiona została także impregnacja drewna w celu przywrócenia mu pierwotnych właściwości – poinformował konserwator Marcin Gruszczyński.

Podczas prac konserwatorskich ustalone zostało datowanie powstania rzeźby. Została ona wykonana z drewna lipowego w drugiej połowie XIV w. Na razie trudno było określić, kto lub w jakim warsztacie mógł ją wykonać, bowiem jest na tyle wyjątkowa i jedyna w Polsce, ze brakuje materiału porównawczego. Ta kwestia jest badana przez historyków sztuki.

– Podczas prac konserwatorskich usunęliśmy przemalowania, które powstały w latach 30. i 60. ubiegłego wieku. Odsłoniliśmy i wyeksponowaliśmy warstwę polichromii i złoceń perizonium, która powstała w drugiej połowie XVIII w., kiedy Maciej Polejowski aranżował wnętrze katedry. Pod spodem znajduje się wcześniejsza polichromia, jednak obie warstwy są tak ze sobą zespolone, że usuwanie tej XVIII-wiecznej spowodowałoby uszkodzenie tej starszej – wyjaśnił konserwator.

Podczas konsultacji komisja konserwatorska zadecydowała, że zostanie przywrócona XVIII-wieczna aranżacja, w której na dole obok krzyża znajdują się pozłacana chmura i dwie postacie aniołów.

Konserwatorzy zauważyli, że na lewej ręce Chrystusa krople krwi są wyrzeźbione w drewnie, zaś te na prawej dłoni, w miejscu przebicia stóp oraz na ranie w boku Chrystusa są wykonane w zaprawie kredowej. Będzie to przedmiotem dalszych badań przez historyków sztuki.

Ciekawą sprawą, którą potwierdziły badania konserwatorskie jest to, że zapiski Jana Długosza mówiące o tym, iż w 1448 r. krucyfiks miał spaść w wyniku czego lewa ręka Chrystusa została uszkodzona, znalazły potwierdzenie w prowadzanych badaniach. Jak ustalili konserwatorzy, rzeczywiście lewa ręka nosi ślady prac renowacyjnych z XV wieku, ale jest ona oryginalna i nie została dorobiona. Przekaz źródłowy zyskał więc potwierdzenie.

Historia sandomierskiej bazyliki katedralnej znajdującej się w parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny sięga X i XI w. kiedy to na jej miejscu znajdował się drewniany kościół pw. św. Mikołaja, który rozebrany został pod koniec XI wieku. W drugiej połowie wieku XII staraniem króla Kazimierza Sprawiedliwego wzniesiono kolegiatę romańską pw. Najświętszej Maryi Panny, którą uroczyście poświęcono w 1191 r. Kościół ten został zniszczony w czasie najazdu tatarskiego w 1259 r.

Obecna świątynia wybudowana w stylu gotyckim została w czasach króla Kazimierza Wielkiego ok. 1360 r. Uroczyście poświęcono ją w 1382 r. W połowie XV wieku kolegiata została powiększona przez bp. Zbigniewa Oleśnickiego. Dobudowano wówczas kaplicę Mansjonarską (obecna kaplica Najświętszego Sakramentu).

W 1818 r. utworzono w Sandomierzu stolicę biskupią i dotychczasowa kolegiata otrzymała tytuł katedry. W 1960 r. Ojciec Święty Jan XXIII nadał katedrze tytuł Bazyliki Mniejszej.

W 1983 r. dokonano restauracji podziemia katedry, gdzie pochowani są biskupi sandomierscy i urządzono tam kaplicę pw. Błogosławionych Męczenników Sandomierskich.