Sekrety polskiej sfery dzietności

Przyrost naturalny w Polsce jest terytorialnie bardzo zróżnicowany. Najwyższym w kraju wyróżniają się powiaty wejherowski i kartuski w województwie pomorskim – pisze w komentarzu dla KAI Antoni Szymański. Wyjaśnia, jaki jest tego sekret.

Główny Urząd Statystyczny rozpoczął 27 stycznia br. publikację wstępnych wyników Narodowego Spisu Powszechnego, który zaczął się 1 kwietnia i trwał do końca września 2021 r. Spisy takie mają miejsce raz na 10 lat i dotyczą każdej osoby mieszkającej stale bądź czasowo na terenie Polski.

Ostatni spis ukazuje m.in.: dwa niepokojące trendy: malejącą liczbę ludności oraz zmiany jej struktury, polegające na starzeniu się społeczeństwa. Według ostatniego spisu powszechnego w Polsce mieszka 38 179,8 tys. osób. Ich liczba zmniejszyła się w ciągu 10 lat o ok. 332 tys. – w porównaniu z wynikami spisu z 2011 r.

Nasze społeczeństwo szybko się starzeje. Wskazują na to dane na temat struktury ludności według grup wiekowych. W ciągu 10 lat zmniejszył się odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym – z 18,7 proc. w 2011 r. do 18,2 proc. w 2021 r., a także w wieku produkcyjnym – z 64,4 proc. do 60 proc. Wzrósł natomiast znacząco udział ludności w wieku poprodukcyjnym – z 16,9 proc. do 21,8 proc. Oznacza to, że w okresie pomiędzy badaniami, przybyło ponad 1,8 miliona osób w grupie powyżej 60 lat.

W debacie publicznej kwestia demografii jest obecna od wielu lat. Utrzymująca się od lat 90-tych niska dzietność i starzenie się społeczeństwa budzą niepokój. Z danych GUS wynika, że w roku 2019 odnotowano najniższy przyrost naturalny od wielu lat. Liczba urodzeń spadła o prawie 28 tys. w porównaniu do poprzedniego roku. W tym roku urodziło się ok. 375 tys. dzieci, a liczba zgonów sięgnęła ok. 410 tys. Saldo wyniosło zatem -35 tys.

Przyrost naturalny zróżnicowany terytorialnie

W kontekście tych niepokojących danych warto odnotować, że przyrost naturalny w Polsce jest terytorialnie bardzo zróżnicowany. Najwyższym w kraju wyróżniają się powiaty wejherowski i kartuski w województwie pomorskim.

Stało się to powodem projektu badawczego Fundacji Wiem i Umiem zrealizowanego przez pracownię Social Changes, dofinansowanego przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. Ich celem było zidentyfikowanie czynników wpływających na to, że współczynnik dzietności w powiatach kartuskim i wejherowskim jest najwyższy w Polsce. Czynniki te zostały przedstawione w Raporcie oraz podczas konferencji w dniu 16-12-2021 r.

Analiza wyników badania wskazuje m.in.: że powiaty kartuski i wejherowski stanowią bezpieczne środowisko dla zakładania rodzin i posiadania dzieci. Szczególnie duży odsetek badanych podkreśla znaczenie wartości rodzinnych w tym otwartości na dzieci. Dzieci stanowią wartość autoteliczną, a rodzina i małżeństwo są podstawowym elementem składowym życia mieszkańców tych powiatów. Nastawienie na wartości prorodzinne, jest związane w znaczącym stopniu z uznaniem dla tradycyjnych wartości i tożsamości kaszubskiej, dla której wspólnota rodzinna jest niezwykle cenna.

Czynnikiem demograficznym mogącym mieć wpływ na poziom dzietności w powiatach kartuskim i wejherowskim jest znacznie niższy średni wiek ich mieszkańców od średniego wieku mieszkańców województwa pomorskiego oraz od średniego wieku mieszkańców całej Polski, a także większy niż przeciętnie w Polsce odsetek kobiet w wieku rozrodczym.

Jak wynika z Raportu: „średni wiek mieszkańców powiatu kartuskiego wynosi 36,0 lat, a średni wiek mieszkańców powiatu wejherowskiego wynosi 38,3 lat, podczas, gdy dla Polski wynosi on 42 lata.

W 2019 roku mieszkańcy powiatu kartuskiego zawarli 802 małżeństw (5,8 małżeństw na 1000 mieszkańców), a mieszkańcy powiatu wejherowskiego 1177 małżeństw (5,4 małżeństwa na 1000 mieszkańców). W tym samym czasie odnotowano w powiecie kartuskim 1,0 rozwodów przypadających na 1000 mieszkańców, a w wejherowskim 1,3. Oznacza to, że liczba zawieranych małżeństw jest wyższa niż średnia w całym województwie pomorskim (5,1) i znacznie wyższa niż w całej Polsce (4,8), natomiast liczba rozwodów jest niższa niż w województwie pomorskim (1,4) i znacznie niższa niż w całej Polsce (1,7)”.

Mieszkańcy powiatu wejherowskiego i kartuskiego częściej wskazują posiadanie dzieci, założenie rodziny oraz wiarę jako bliskie im wartości niż średnia dla województwa pomorskiego. Dobra materialne, podróżowanie oraz święty spokój częściej wskazywane są przez mieszkańców pozostałych powiatów województwa pomorskiego.

Na bezpieczeństwo mieszkańców sprzyjające posiadaniu dzieci zapewne wpływ mają także takie czynniki jak: relatywnie korzystna sytuacja mieszkaniowa tych powiatów, czy stosunkowo niska przestępczość.

W trudnej sytuacji demograficznej Polski na którą wskazują mi.: dane GUS, warto wnikliwe analizować wszystkie czynniki, jakie wpływają na ten stan rzeczy, w tym także te, które wpływają na lepszy niż przeciętny przyrost naturalny w Polsce. A taka sytuacja dotyczy szczególnie powiatów kościerskiego i wejherowskiego w województwie pomorskim.

Antoni Szymański

polityk, socjolog, działacz katolicki i samorządowiec, poseł na Sejm III kadencji, senator VI i IX kadencji.