Słowacja: reorganizacja Kościoła greckokatolickiego

Kościół greckokatolicki w Republice Słowackiej zyskał status Kościoła „sui iuris”, to znaczy samodzielnej jednostki kościelnej kierującej się własnym prawem, zgodnie z Kodeksem Kanonów Kościołów Wschodnich.

30 stycznia Benedykt XVI podniósł dotychczasową eparchię (diecezję) preszowską do rangi metropolii „sui iuris”, w której skład wchodzą eparchia koszycka, która dotychczas była egzarchatem i utworzona w tym samym dniu eparchia bratysławska. Jednocześnie papież mianował biskupów dla nowych jednostek: arcybiskupem metropolitą preszowskim został dotychczasowy eparcha preszowski Ján Babjak SI, a biskupami koszyckim i bratysławskim – odpowiednio Milan Chautur CSSR i Peter Rusnák.

Arcybiskup metropolita Ján Babjak urodził się 28 października 1953 w miejscowości Hažin. Po studiach na Wydziale Teologicznym św. Cyryla i Metodego w Bratysławie przyjął 11 czerwca 1978 r. święcenia kapłańskie i podjął pracę duszpasterską w eparchii preszowskiej, obejmującej wówczas grekokatolików w całej Czechosłowacji. 18 czerwca 1987 r. wstąpił potajemnie do Towarzystwa Jezusowego (wszystkie zakony i zgromadzenia zakonne były wtedy w tym kraju zdelegalizowane).

Po upadku komunizmu i przywróceniu wolności religijnej w Czechosłowacji ks. Babjak uzupełnił studia. W latach 1991-93 uzyskał licencjat z duchowości a w 1996 r. ukończył Papieski Instytut Wschodni w Rzymie. Od 1994 r. współpracował z Radiem Watykańskim. 11 grudnia 2002 r. Jan Paweł II mianował go biskupem preszowskim i osobiście udzielił mu sakry 6 stycznia następnego roku w Watykanie.

Bp Milan Chautur urodził się 4 września 1957 r. w słowackiej miejscowości Snina. W 1975 r. wstąpił potajemnie do zgromadzenia redemptorystów. Święcenia kapłańskie przyjął 14 czerwca 1981 r., po czym pracował w eparchii preszowskiej. 11 stycznia 1992 r. Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym w Preszowie (sakrę biskup-nominat otrzymał 29 lutego 1992 r.), a 27 stycznia 1996 r. tenże papież powołał go na biskupa utworzonego w tym samym dniu egzarchatu apostolskiego Koszyc dla katolików obrządku bizantyńskiego.

Biskup-nominat Peter Rusnák urodził się 6 września 1950 r. w słowackiej miejscowości Humenne w rodzinie kapłana greckokatolickiego, prześladowanego przez reżym komunistyczny i wydalonego wraz z rodziną do Czech. Po pewnym czasie zezwolono mu na powrót na Słowację, ale pod warunkiem, że zamieszka w Bratysławie lub okolicy (a nie w Preszowie). Wyświęcony na kapłana 16 czerwca 1987 r. pracował w eparchii preszowskiej. W 1990 r. został dyrektorem duchowym nowo powstałego wyższego seminarium greckokatolickiego w Preszowie, a w latach 1995-98 był protosyngielem (wikariuszem biskupim) i kanclerzem tamtejszej kurii eparchialnej oraz wykładał teologię pastoralną i homiletykę na greckokatolickim wydziale teologicznym Uniwersytetu Preszowskiego. Od 2003 r. był protoprezbiterem, proboszczem greckokatolickiej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Bratysławie i członkiem Komisji Liturgicznej episkopatu słowackiego.

Eparchia preszowska powstała 21 września 1818 r. z części ziem eparchii mukaczewskiej, obejmując głównie nadgraniczne regiony słowackie i węgierskie. Tamtejsi grekokatolicy są potomkami Unii Użhorodzkiej, zawartej przez część tamtejszych prawosławnych z Rzymem w 1646 r. Chociaż w latach 1918-45 w tym regionie Europy wielokrotnie zmieniały się granice państwowe, to jednak Stolica Święta nie dokonywała tam zmian struktur greckokatolickich. Na zasadach modus vivendi w obrębie ówczesnych granic państwowych grekokatolikami opiekowali się odpowiednio biskupi eparchii: mukaczewskiej na Ukrainie, Hájdudorog i egzarchatu Miskolc na Węgrzech oraz preszowskiej na Słowacji. Jedynym przypadkiem przystosowania administracji greckokatolickiej do bieżących granic państwowych było utworzenie w roku 1939 eparchii apostolskiej w obrębie diecezji preszowskiej z 70 parafii eparchii mukaczewskiej, które pozostały na terenie Słowacji. Siedzibą został Preszów i podlegała ona tamtejszemu eparsze. Od roku 1918 jurysdykcji eparchy preszowskiego podlegali grekokatolicy w całej ówczesnej Czechosłowacji.

W 1950 r. na tzw. Soborze Preszowskim ówczesne władze komunistyczne zlikwidowały siłą Kościół greckokatolicki, a jego wyznawców wcielono do Kościoła prawosławnego (podobnie jak to było w ówczesnym ZSRR i Rumunii). W 1968 r., podczas Praskiej Wiosny, grekokatolikom zezwolono na legalne działanie, ale aż do upadku komunizmu pod koniec 1989 r. nie odzyskali oni swego majątku.

Po rozpadzie Czechosłowacji w 1993 r. Stolica Święta w 1996 r. powołała do istnienia egzarchat apostolski z siedzibą w Pradze, obejmujący Republikę Czeską a w roku 1997 powstał egzarchat koszycki, pokrywający się z granicami województwa koszyckiego.

Według spisu ludności z roku 2001 na Słowacji żyje 219 tys. grekokatolików. Od 1991 r. przybyło ich o ponad 40 tys. Duszpastersko pracuje wśród nich ok. 420 duchownych.