Starachowice: Dzień Pamięci w 73. rocznicę likwidacji getta

Prezentacja codzienności żydowskiej społeczności Starachowic, wystawa „Życie codzienne w sztetlach dawnego województwa kieleckiego”, program artystyczny i dyskusja złożyły się na obchodzoną dzisiaj 73. rocznicę likwidacji getta w Starachowicach. Organizatorem wydarzenia było Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach.

Dr Agnieszka Malinowska z Instytutu Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach za pomocą prezentacji i wykładu przybliżyła żydowską historię Wierzbnika – Starachowice, gdzie głównie osiedlali się Żydzi. Była mowa o strukturze ludności żydowskiej miasteczka, pozycji rabina, historii nieistniejącej synagogi, unikatowych macewach i dramacie getta.

Uczniowie z I oraz II LO w Starachowicach pytali m.in. o historię ulicy Krętej – najchętniej zamieszkiwanej przez Żydów, o to, czym jest mezuza i jak funkcjonuje kalendarz żydowski. Dyrektor muzeum Paweł Kołodziejski przybliżał próby ocalenia żydowskiej historii Starachowic.

Wykład uzupełniła otworzona dzisiaj w Starachowicach wystawa pn. „Życie codzienne w sztetlach dawnego województwa kieleckiego”, wypożyczona z Ośrodka Edukacyjno – Muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku.

Wystawa o dawnych sztetlach na ponad 20 planszach pokazuje różne przejawy aktywności żydowskiej w m.in.: Chmielniku, Jędrzejowie, Pińczowie, Staszowie, Ostrowcu Świętokrzyskim, Ożarowie, Chęcinach, Szydłowie, Sędziszowie i in. Jest kompozycją unikatowych zdjęć i dokumentów, np. planów żydowskich szkół, mykwy do obmywań rytualnych, korespondencji w sprawie emigracji, fabryczek, tartaków i in. Powstała we współpracy z Archiwum Państwowym w Kielcach.

Koncert autorski Michała Zapały, oparty m.in. na tekstach poetów pochodzenia żydowskiego zakończył spotkanie rocznicowe.

Początki osadnictwa żydowskiego w Starachowicach to dopiero XIX wiek.

W 1827 r. było tu zaledwie 8 Żydów (na 450 mieszkańców), ale w 1857 r. już 225. Gmina żydowska obejmowała Wierzbnik, Styków, Rzepin i Tarczek, później Wąchock. Dynamiczny rozwój społeczności żydowskiej spowodował w 1891 roku decyzję o założeniu cmentarza. W 1905 w Starachowicach wzniesiono murowaną synagogę, a już dwa lata później mieszkańcom udało się zorganizować własny, niezależny kahał.

9 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez Niemców, którzy w lutym 1941 r. założyli tu getto, nazywane zbiorczym, do którego trafiali Żydzi z różnych miejscowości (prócz Żydów starachowickich, również ludność z Łodzi i Płocka).

Likwidacja getta nastąpiła 27 października 1942 r. Niemcy otoczyli getto, a następnie dokonali selekcji ludności żydowskiej na Rynku. Zabito około 200 osób. Ok. 1200 mężczyzn i 400 kobiet umieszczono w pobliskim przyzakładowym obozie pracy, natomiast ok. 4000 osób wywieziono do obozu zagłady w Treblince. W lipcu 1944 r. Niemcy przystąpili do likwidacji obozu pracy. Część więźniów próbowała uciec, lecz w większości została złapana przez ukraińskich strażników. Około 1500 więźniów deportowano do Auschwitz – Birkenau.