Szkoły katolickie w Polsce pracują nad standardami z „ustawy Kamilka”

Ustawa z dn. 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw zobowiązuje wszystkie instytucje, w których przebywają małoletni, do opracowania standardów ich ochrony. Dotyczy to także placówek prowadzonych przez Kościół, m. in. szkół, parafii, ośrodków wychowawczych i rekolekcyjnych, domów pomocy społecznej.

Decyzją Prymasa Polski, abp. Wojciecha Polaka, delegata KEP ds. ochrony małoletnich, konkretyzacją tych zapisów w odniesieniu do instytucji kościelnych ma zająć się Centrum Ochrony Dziecka (COD) pod kierunkiem psychologa, seksuologa i terapeuty – Ewy Kusz, koordynującej te projekty.

Prace trwają nie od dziś

Lipcowa ustawa nie rozpoczyna pracy nad standardami ochrony małoletnich i bezradnych w Kościele w Polsce. Pierwszy dokument prewencyjny powstał w 2014 r. Od tego czasu zdecydowana większość diecezji i zakonów opracowała swoją własną politykę prewencyjną.

„W roku 2017 odbyły się szkolenia dla zespołów odpowiedzialnych za prewencję w diecezjach prawie wszystkich metropolii. Od trzech lat mają miejsce doroczne spotkania tychże odpowiedzialnych  w diecezjach, a także  w zakonach żeńskich oraz męskich” – wyjaśnia Ewa Kusz. Kordynatorka projektu realizowanego przez COD dodaje, że prace nad zapisami wynikającymi z ustawy nie są jedynymi,  którymi zajmują się specjalnie powołane zespoły: „Tak zwana „Ustawa Kamilka”, jak również nowe uniwersalne ramy dla wytycznych przygotowane przez Papieską Komisję ds. Ochrony Małoletnich (PCPM), zmobilizowały nas do poszerzenia już zaawansowanej pracy nad rewizją dotychczasowych „Wytycznych”, w których powinien znaleźć się m. in. nowy rozdział dotyczący ochrony małoletnich i bezbronnych, w tym standardy ich ochrony”.

Centrum Ochrony Dziecka zależy na przygotowaniu ogólnych norm prewencyjnych, które będą wspólne dla wszystkich środowisk i instytucji kościelnych, gdzie są osoby małoletnie i bezradne, oraz szczegółowych zasad dla poszczególnych typów instytucji i konkretnych środowisk wychowawczych, edukacyjnych, opiekuńczych, duszpasterskich i innych. W tym celu zostało powołanych 10 zespołów roboczych składających się m. in. z absolwentek i absolwentów studiów podyplomowych z zakresu profilaktyki przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży oraz z innych osób pracujących w konkretnych placówkach i środowiskach. Ich zadanie będzie polegało na wypracowaniu norm i standardów, które są specyficzne dla konkretnych typów placówek i środowisk, jak np. przedszkola, internaty, parafie, itp.

Po konsultacjach z rodzicami, dziećmi, oraz osobami skrzywdzonymi, wypracowane propozycje będą przedstawione przełożonym kościelnym do zastosowania w poszczególnych placówkach. „Jeśli jakaś placówka miałaby już wcześniej opracowane swoje standardy, będzie mogła porównać je z tym, co będzie zaproponowane. Jeśli natomiast nie ma takich procedur i zasad, otrzyma konkretną pomoc do ich przyjęcia i wdrożenia – mówi Ewa Kusz.

Bezpieczna szkoła

Jeden z zespołów COD we współpracy z Radą Szkół Katolickich realizuje projekt  pod nazwą „bezpieczna szkoła”. W jego ramach przeszkolono dotychczas ok. 800 pracowników szkół – nauczycieli oraz pracowników niepedagogicznych – z 37 placówek. Na najbliższe tygodnie  i miesiące są już umówione kolejne szkolenia.

„Szkoła musi być miejscem bezpiecznym, bo dzieci i młodzież spędzają tam dużo czasu, to jest jakby ich drugi dom. Ale trzeba podkreślić, że szkoła ma również ważną rolę w wykrywaniu tego, co może dziać się poza nią” – wyjaśnia o. Wojciech Bojanowski, koordynator „bezpiecznej szkoły”. W rozmowie z KAI jezuita z COD dodaje: „Często dzieci czy rodzice szukają pomocy u nauczycieli, pedagogów lub psychologów szkolnych. Nierzadko też młodzi ludzie otwierają się przed innymi pracownikami szkoły, którzy wzbudzają ich zaufanie. Wszyscy potrzebują więc rzetelnej wiedzy oraz umiejętności dotyczących tego, jak zainterweniować i pomóc młodym ludziom, którzy doświadczają krzywdzenia”.

Szkolenia finansowane przez Fundację Św. Józefa prowadzone są przez specjalistów COD oraz absolwentów studiów podyplomowych z zakresu profilaktyki przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży prowadzonych od 2016 r. na Uniwersytecie Ignatianum w Krakowie. „Podczas spotkań z pracownikami szkół w pierwszej kolejności chcemy skupić się na bardzo trudnym problemie wykorzystania seksualnego osób małoletnich, ponieważ jest to temat niezwykle bolesny, niestety dotykający dużej liczby osób i rzadko podejmowany w przestrzeni publicznej w sposób rzeczowy i pogłębiony” – mówi o. Bojanowski.

Z opublikowanego w listopadzie tego roku raportu przygotowanego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę wynika, że spośród badanych form wykorzystywania seksualnego bez kontaktu fizycznego nastolatki najczęściej stykały się z ekshibicjonizmem (14%). Co dziewiąta osoba (11%) doświadczyła słownej przemocy seksualnej, uwodzony w internecie był co dziesiąty nastolatek (10%), a 3% respondentów zadeklarowało, że bez ich zgody ktoś udostępnił ich nagie lub półnagie zdjęcie innym osobom.

W ciągu 10 lat (od 2013 r. do 2023 r.) odsetek osób, które doświadczyły kiedykolwiek słownej przemocy seksualnej, wzrósł z 8% do 11%. W latach 2018–2023 istotnie zwiększył się także odsetek nastolatków, które zetknęły się w swoim życiu z ekshibicjonizmem (z 9% do 14%).

Niechcianego seksualnego dotykania przez rówieśników doświadczało zaś w ciągu swojego życia 4% badanych nastolatków. Kontakt seksualny przed 15 r.ż. z osobą dorosłą miało 3% nastolatków. Dotykane seksualnie przez znajomego dorosłego było 2% respondentek i respondentów, taki sam odsetek przez obcą osobę dorosłą.

Wspólne dzieło Centrum Ochrony Dziecka i Rady Szkół Katolickich finansowane przez Fundację Św. Józefa

Centrum Ochrony Dziecka działające przy Uniwersytecie Ignatianum w Krakowie od początku istnienia (4 marca 2014 r.) prowadzi działalność szkoleniową i wychowawczą w zakresie psychologicznym, pedagogicznym i duchowym w tematyce związanej z problemem wykorzystania seksualnego małoletnich i bezradnych.

W ramach realizowanego obecnie projektu „Bezpieczna szkoła” uczestnicy szkolenia zdobywają wiedzę na temat rodzajów przemocy, rozpoznawania symptomów oraz następstw psychologicznych traumy wykorzystania seksualnego oraz zasad pomocy i rozmowy z osobą małoletnią i jej rodzicami o krzywdzie. Zapoznają się również z aktualnymi regulacjami prawnymi dotyczącymi ochrony prawnej przed przemocą seksualną oraz kodeksem dobrych praktyk i zachowań chroniących ludzką intymność.

„Pewne rozwiązania prawne w tym temacie były wprowadzane już wcześniej, ale ustawą bardzo ważną, wręcz rewolucyjną, jest właśnie tzw. ustawa Kamilka” – tłumaczy o. Bojanowski. Jezuita z Krakowa wyjaśnia także, że zapisy ustawy były przygotowywane już od dłuższego czasu, a sprawa głośnej śmierci 8-latka z Częstochowy spowodowała, że została właśnie w tym roku przeprowadzona przez proces legislacyjny i zatwierdzona podpisem prezydenta.

„Ustawa wprowadza między innymi zapisy dotyczące szkół, placówek oświatowych oraz innych miejsc podejmujących działania związane z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, rozwojem duchowym i rozwojem zainteresowań osób małoletnich. Wszędzie tam, gdzie przebywają dzieci i młodzież, muszą być opracowane standardy ochrony małoletnich” – dodaje o. Bojanowski.

Praca nad tymi standardami to jeden z elementów szkoleń dla pracowników szkół katolickich prowadzonych przez COD. W części warsztatowej tego spotkania nauczyciele i pracownicy niepedagogiczni tworzą konkretne zapisy w dokumencie wewnątrzszkolnym wynikającym z tzw. Ustawy Kamilka.

Dzięki finansowaniu przez Fundację Świętego Józefa KEP szkoły katolickie uczestniczą w tym projekcie bezpłatnie. Każda placówka otrzymuje certyfikat zorganizowania szkolenia, a uczestnicy imienne zaświadczenia potwierdzające ich udział w spotkaniu.

Projekt „Bezpieczna szkoła” jest kolejną już inicjatywą Centrum Ochrony Dziecka przygotowaną dla placówek edukacyjnych. Wcześniej została m. in. wydana publikacja „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec uczniów w szkole katolickiej”.  Była to wspólna inicjatywa COD oraz Rady Szkół Katolickich w ramach projektu „Budowanie systemu prewencji wykorzystania seksualnego w szkołach katolickich” współfinansowanego ze środków Fundacji Świętego Józefa KEP.

W ramach działalności COD stworzono także kursy e- learningowe w zakresie prewencji dla dorosłych i młodzieżowych liderów grup duszpasterskich, a także opracowano system prewencji wykorzystania seksualnego osób z niepełnosprawnością.