„Sztuka widzenia. Nowosielski i inni” – wystawa na Zamku Królewskim w Warszawie

Wystawę „Sztuka widzenia. Nowosielski i inni” otwarto dziś na Zamku Królewskim w Warszawie. Ekspozycja zorganizowana w 100. rocznicę urodzin artysty – jednego z najciekawszych współczesnych malarzy polskich – jest próbą osadzenia jego twórczości w szerszym kontekście sztuki polskiej drugiej połowy XX wieku.

W twórczości Jerzego Nowosielskiego można odnaleźć zarówno fascynację sztuką bizantyjską, metafizyką ikon, ale także sztuką awangardową.

Jak tłumaczą organizatorzy, prezentowany na wystawie zestaw dzieł współczesnego malarstwa polskiego może być określony jako „Nowosielski na tle”. W tym wypadku owo tło nie jest ani uzupełnieniem, ani aneksem do twórczości artysty, ale tworzy ważną próbę ukazania ciekawej i, jak się wydaje, reprezentatywnej panoramy polskiej sztuki ostatniej doby.

„Zestawienie prac Nowosielskiego z olśniewającymi dziełami powstałymi równolegle, malowanymi w tym samym czasie, czyni tę ekspozycję nie tylko ciekawą i inspirującą, ale również bogatą w przeżycia” – mówi prof. Wojciech Fałkowski, dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie.

Jednym z punktów odniesienia dla zamkowej wystawy stało się sformułowanie, którym twórczość Nowosielskiego opisał wybitny historyk i krytyk sztuki prof. Mieczysław Porębski. Rozpięta wedle jego słów „pomiędzy świętością ikony a cielesnością materii” miała być emanacją realizmu eschatologicznego. Ten esencjonalny i pojemny termin badacz rozszerzył z czasem na twórczość wielu pozostałych członków II Grupy Krakowskiej oraz następne pokolenia artystek i artystów, którzy podobnie jak Nowosielski tworzyli sztukę odpowiadającą na metafizyczny głód człowieka.

Artysta związany z powojenną II Grupą Krakowską i Tadeuszem Kantorem budował elementy swojego języka plastycznego, czerpiąc inspiracje z surrealizmu i abstrakcji, a w figuracji używał zwłaszcza motywu kobiecego ciała. Jerzy Nowosielski wypracował swój indywidualny styl łączący postać ludzką, głównie kobiecą, akt oraz abstrakcję, w których poruszał się na granicy erotyki i mistycyzmu.

Jego sposoby widzenia, odwzorowywania i komentowania świata pojawiały się również w pracach twórców, którzy jak i on doświadczyli traumy II wojny światowej, ale także u reprezentantów kolejnych pokoleń artystów.

Na wystawie „Sztuka widzenia. Nowosielski i inni” w Zamku Królewskim w Warszawie, publiczność spotka się m.in. z poetyką surrealizmu, niepokojącą erotyką, irracjonalizmem i senną metaforą, która wyraźnie pobrzmiewała w wielu pracach artysty.

Wystawa jest podzielona na cztery kręgi narracyjne, które można wyodrębnić w twórczości artysty, są to: surrealizm, cielesność, eschatologia oraz abstrakcja.

W ramach każdego z nich wybrane obrazy i rysunki Jerzego Nowosielskiego, cytaty z jego wypowiedzi, a także zachowane materiały filmowe stanowią rodzaj istotnego kontekstu czy wręcz klucza interpretacyjnego do zaprezentowanych prac innych wybitnych twórców podejmujących podobne wątki. Wśród nich pojawiają się takie nazwiska jak: Wojciech Fangor, Stefan Gierowski, Władysław Hasior, Maria Jarema, Jadwiga Sawicka, Teresa Pągowska i inni.

Kuratorami wystawy są Monika Przypkowska z Zamku Królewskiego w Warszawie i Paweł Witkowski z Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu.

Wystawie towarzyszy bogaty program edukacyjny, rozpoczynający się wykładem inauguracyjnym dr Krystyny Czerni „Malarz ikon jako ikona. Jerzy Nowosielski – bohater i ofiara popkultury”. W ofercie edukacyjno-artystycznej Zamku Królewskiego w Warszawie znalazły się także m.in. spotkania z kuratorami wystawy i wspólne zwiedzanie ekspozycji oraz warsztaty, lekcje dla szkół i zajęcia zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dorosłych, przygotowane w oparciu o twórczość Jerzego Nowosielskiego.

***

Jerzy Nowosielski urodził się 7 stycznia 1923 r. w Krakowie. W pierwszych latach II wojny światowej rozpoczął studia malarskie w Instytucie Sztuk Plastycznych w Krakowie, przemianowanym przez Niemców na Kunstgewerbeschule. W latach 1945-1947 kontynuował studia w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem prof. Eugeniusza Eibischa. W tym czasie związał się z Grupą Młodych Plastyków, od 1947 r. był asystentem Tadeusza Kantora w Szkole Sztuk Plastycznych.

Od 1957 r. należał do Grupy Krakowskiej i został wykładowcą w zakresie malarstwa i projektowania tkaniny w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Łodzi, ale szybko powrócił do rodzinnego Krakowa. W 1961 r. obronił dyplom w ASP i rozpoczął tu wykłady z malarstwa. O d 1962 r. został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Od najmłodszych lat był zafascynowany liturgią wschodnią, w której został wychowany (najpierw jako grekokatolik, później prawosławny). Znany był przede wszystkim jako autor prac religijnych – malowideł ściennych, ikonostasów, ale malował też kompozycje abstrakcyjne, pejzaże.

Jest autorem polichromii w licznych polskich cerkwiach. Uczestniczył w licznych wystawach w kraju i za granicą, jego prace znajdują się w wielu kolekcjach prywatnych i muzeach w Polsce i na świecie.

Warto przypomnieć, że Nowosielski był myślicielem i jednym z najwybitniejszych w Polsce znawców teologii wschodniej. Twórczo rozwijał dziedzictwo myślowe wschodniego chrześcijaństwa, czego przykładem są m.in. książkowe wywiady-rzeki „Wokół ikony” i „Mój Chrystus”.

Jerzy Nowosielski zmarł 21 lutego 2011 r. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Rakowickim.

Decyzją sejmu rok 2023 jest Rokiem Jerzego Nowosielskiego.