Szydłów – litewskie Lourdes

Szydłów, po litewsku Šiluva, obok Ostrej Bramy w Wilnie jest najważniejszym sanktuarium maryjnym i miejscem pielgrzymkowym na Litwie. Tutaj miały miejsce pierwsze w Europie objawienia Matki Bożej.

Do zwanej niegdyś Żmudzką Częstochową a obecnie – Żmudzkim Lourdes przybędzie w dniach 6-15 września tysiące pielgrzymów nie tylko z Litwy ale i Polski, Łotwy, Białorusi, Ukrainy i innych krajów, aby uczcić 400-lecie objawień Matki Bożej.
Jubileusz zbiega się z 15. rocznicą pielgrzymki Jana Pawła II na Litwę. Z tej okazji zostanie tam odsłonięty pomnik Ojca Świętego, projektowany przez słynnego artystę z Krakowa, prof. Czesława Dźwigaja.

Biskupi litewscy szczególnie liczą na obecność pielgrzymów z Polski, gdyż przez wieki kult Matki Bożej Szydłowskiej rozprzestrzeniał się nie tylko w Wielkim Księstwie ale i w całej Rzeczypospolitej. Przybędzie na pewno Prymas Polski kard. Józef Glemp.

„Dziś sanktuarium w Szydłowie ma ogromne znaczenie szczególnie w czasach postępującej sekularyzacji – podkreśla biskup pomocniczy archidiecezji kowieńskiej Jonas Ivanauskas, jeden z głównych organizatorów szydłowskiego jubileuszu. Jego zdaniem ludzie coraz bardziej poszukują wartości duchowych a to miejsce jest naznaczone Duchem Świętym.

Samo przygotowanie do jubileuszu 400-lecia objawień przebiegało pod znakiem odrodzenia życia parafialnego, katechizacji i ewangelizacji rodzin, młodzieży i dzieci. W przygotowaniach wzięła udział nie tylko archidiecezja kowieńska ale i pozostałe diecezje Litwy. W wielu z nich obywały się peregrynacje kopii cudownego obrazu Matki Bożej Szydłowskiej jak i kongresy eucharystyczne na szczeblu parafialnym. „Już same owoce przygotowań do jubileuszu, zaangażowanie księży i świeckich czy ożywienie rad parafialnych – to wielki znak nadziei dla przyszłości Kościoła na Litwie” – zaznacza bp Ivanauskas.

Tradycja pielgrzymowania na słynne odpusty do Szydłowa sięga XV stulecia, a szczególnie ożywiła się po objawieniach maryjnych z 1608 r. 13. dnia każdego miesiąca, zwanym Dniem Maryi, odbywają się tam specjalne nabożeństwa, na których pielgrzymi wypraszają orędownictwo Najświętszej Maryi Panny. W czasie wrześniowego odpustu do sanktuarium w dniach 8-15 września przybywa obecnie od 60 do 70 tys. pielgrzymów. W czasie wrześniowego jubileuszu będzie ich kilkakrotnie więcej.

Matka Boża rozmawia z protestanckim katechetą

Sława Szydłowa wiąże się z cudownym obrazem Matki Bożej Szydłowskiej oraz pierwszymi w Europie objawieniami Matki Bożej na pocz. XVII w. Objawienia te nastąpiły w okresie szczególnych napięć religijnych, związanych z przejściem większości możnowładców litewskich, w tym i właścicieli Szydłowa, na Kalwinizm. Parafia katolicka w Szydłowie została zlikwidowana. Tu powstało jedynie na Litwie seminarium kalwińskie.

W 1608 r. pastuszkowie zobaczyli na leżącym wśród pól kamieniu postać płaczącej kobiety, trzymającej w ramionach dziecko. Dzieci powiadomiły o wydarzeniu miejscowego kalwiń¬skiego katechetę Mikołaja Fierasa i nauczyciela Salomona Grodzkiego. Obaj natychmiast przybyli na miejsce zdarzenia i zapytali kobietę, czemu płacze. Ona zaś odparła: „Był czas, kiedy tu mój kochany Syn był uwielbiany przez mój lud, ale teraz ludzie orzą i zasiewają tę ziemię”. Po tych słowach postać zniknęła. Zdaniem bp. Ivanauskasa, był to jedyny w historii fakt, kiedy Matka Boża rozmawiała z protestanckim katechetą. „Dziś należałoby to interpretować jako szczególne wezwanie do gorliwości ekumenicznej” – dodaje.

Biskup przyznaje – że apel Matki Bożej, aby uwielbiać Chrystusa, tak gdzie „ludzie orzą i zasiewają” – jest szczególnie aktualny dzisiaj, w okresie szalejącego konsumizmu, kiedy to wartości duchowe zastępowane są pogonią za dobrami materialnymi, pracoholizmem, itp.

Odrodzenie katolicyzmu

Objawienie to stało się przyczyną przełomu w historii Szydłowa. Jeden z mieszkańców miasteczka, na wpół niewidomy starzec, przypomniał, że w pobliżu kamienia stał niegdyś kościół katolicki, zlikwidowany przez właścicieli majątku przed 80. laty, którzy przeszli na kalwinizm. Świątynia została zamknięta. Ostatni z jej proboszczów ks. Jan Hołubko ok. 1569 r. zebrał kościelne kosztowności i dokumenty fundacyjne, zamknął w skrzyni i zakopał w pobliżu kościoła, który z upływem czasu popadał w ruinę, po czym został zburzony. Część dóbr parafialnych została przejęta przez kalwinistów.

O wydarzeniu tym zawiadomiono kurię biskupią. Na miejsce przybył jej delegat ks. Jan Kozakiewicz, późniejszy proboszcz szydłowski i biskup sufragan żmudzki. Wspomniany starzec wskazał mu miejsce koło kamienia, na którym ukazała się postać Matki Bożej. Spoczywa¬jącą w ziemi skrzynię odkopano. Oprócz akt kościelnych znaleziono w niej cenne ornaty, a także obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Wieść o cudownym objawieniu szybko rozeszła się wśród okolicznych mieszkańców i do Szydłowa zaczęły przybywać pielgrzymki z całej Żmudzi.

Dzięki odnalezionym dokumentom fundacyjnym w 1622 r. ks. Kozakiewicz wygrał w sądzie sprawę o zwrot własności katolikom. W miejscu starego kościoła w latach 1623-1624 zbudował małą drewnianą świątynię i odnowił tradycję odpustów szydłowskich. W świątyni umieszczono wydobyty ze skrzyni obraz, który od 1646 r zaczął się cieszyć szczególnym kultem.

Po prawie stu latach bp Antoni Tyszkiewicz podjął starania o budowę nowego murowanego kościoła, gdyż w starej świątyni nie mógł pomieścić rzesz wiernych przybywających do Szydłowa, szczególnie w okresie Bożego Narodzenia i Wielkanocy. W 1760 r. rozpoczęto budowę murowanego kościoła. Wzniesiono go w innym miejscu, bliżej centrum miasteczka. Stary pozostawiono natomiast na dawnym miejscu jako kaplicę. W niej umieszczono marmurowy posąg Matki Bożej i ustawiono na kamieniu w miejscu objawienia.
Obecna kaplica jest trzecią z kolei, wzniesioną w roku 1912, w trzechsetną rocznicę cudu. Zaprojektowana została przez Antoniego Wiwulskiego, autora pomnika Trzech Krzyży w Wilnie. W fundament ołtarza kaplicy został wbudowany kamień, na którym zgodnie z tradycją, miało miejsce objawienie Najświętszej Maryi Panny. Wnętrze kaplicy zdobią m.in. freski, które ukazują historię cudu.

Budowy świątyni dokończył w 1786 r. ks. Tadeusz Józef Bukaty. 8 października odbyła się uroczystość koronacji cudownego obrazu. Obrzędu koronacji słynącego łaskami obrazu dokonał biskup żmudzki książę Stefan Giedroyć. Namalowany w początku XVII wieku obraz Maryi z Dzieciątkiem jest wykonany według bizantyjskiego stylu ikonograficznego Hodegetria. Prototypem obrazu jest ikona Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Postać Maryi z Dzieciątkiem jest przykryta sukienką wykonaną z ofiarowywanych wot, a wykonaną przez znakomitego królewieckiego złotnika Lawrzynca Hofmana w 1674 roku. Jest to jeden z trzech obrazów maryjnych koronowanych na Litwie.

Od tego czasu Szydłów stał się jednym z najważniejszych litewskich ośrodków pielgrzymkowych. Na odpusty odbywają¬ce się tu od 8-15 września, w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (Matki Boskiej Siewnej), co roku przybywały dziesiątki tysięcy wiernych.

Ośrodek litewskiego odrodzenia narodowego

Po rozbiorach władze carskie zakazywały pielgrzymek do Szydłowa. Mimo tego w 1886 r. z udziałem tysięcy pielgrzymów uroczyście obchodzono 100-lecie koronacji obrazu. Władze carskie planowały budowę cerkwi naprzeciwko kościoła. Ówczesny proboszcz wykupił plac naprzeciwko świątyni i ustawił na nim figurę Najświętszej Maryi Panny. W czasach rozbiorów Szydłów stał się centrum rozpowszechniania książek i modlitewników w języku litewskim. Już w 1828 r. Rozpowszechniano tak pierwsze elementarze litewskie, potniej dzieła Macieja Wołonczewskiego i Szymona Dowkonta – wybitnych działaczy narodowego odrodzenia litewskiego. Stąd nielegalne wydawnictwa trafiały do dalszych części kraju. Na odpusty – jak odnotowują kroniki przybywało zwykle około 200 osób rozprowadzających książki czy szkaplerze i około 300 funkcjonariuszy carskiej policji, aby ich aresztować.

W okresie międzywojennym , niepodległej Litwy w odpuście szydłowskim brało udział nawet 100 tys. pielgrzymów. Było to główne sanktuarium niepodległego państwa litewskiego. W Kownie działał komitet organizacji pielgrzymek wydający książki i broszury poświęcone sanktuarium.

Sowieckie prześladowania i nawrócenia

W czasach sowieckiego panowania przed szydłowskim kościołem na miejscu figury Matki Bożej wzniesiono pomnik z napisem „Poległym za władzę radziecką mieszkańcom Szydłowa”. Sowieckie władze wszelkimi sposobami ograniczały pielgrzymowanie do sanktuarium. Urządzano blokady dróg i przeprowadzano dokładne kontrole pielgrzymów. Na obszarze kilkudziesięciu kilometrów wokół Szydłowa rozmieszczono kilkanaście wojskowych, sowieckich poligonów, tak aby ludzie nie mogli dotrzeć tam przez las. Jako żołnierze służyli tam na ogół rekruci z republik azjatyckich, wyznawcy islamu. Liczono, że nie będą oni nielegalnie sprzyjać rozprzestrzenianiu kultu maryjnego.

Sowiecka władza szczególnie prześladowała organizatorów pielgrzymek. Byli oni przesłuchiwani, sądzeni, a niektórzy zamykani w więzieniach. Mimo to corocznie przybywało tam kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów. Np. w 1974 r. podczas wrześniowego odpustu rozdano ponad 50 tys. Komunii świętych. W 1979 r. zdesperowani komuniści ogłosili w regionie miasteczka „epidemię trzody chlewnej” zakazując wjazdu do „strefy skażonej”.

Sanktuarium w Szydłowie było nie tylko miejscem żywej modlitwy, ale także i wielu niezwykłych nawróceń. Bp Ivanausakas w rozmowie z KAI opowiada o niewierzącym sowieckim funkcjonariuszu wysokiego szczebla, który przybył do Szydłowa błagany przez swą ciężko chorą matkę, aby zawiózł ją tam choćby na chwilę. Kiedy staruszka wraz z innymi kobietami modliła się żarliwe w kaplicy objawień, człowiek ten przyglądał się temu cynicznie zza uchylonych drzwi nie wyjmując z ust papierosa. W duszy ubolewał nad siłą „zabobonu”. W pewnym momencie doznał olśnienia, którego sam nie mógł zrozumieć. Niebawem odbył spowiedź z całego swego życia.

Odpusty szydłowskie obchodzone były też poza granicami przez litewska emigrację. Świętowano je m. In w bawarskim Altotting, w parafiach litewskich w Urugwaju, Argentynie czy USA. Federacja komitetów litewskich w USA od 1957 r. , za zgodą amerykańskiego Episkopatu ogłaszała w czasie odpustu w Szydłowie dni skupienia w litewskich parafiach, nazywane też duchowymi pielgrzymkami do Szydłowa.

Największy ośrodek pielgrzymkowy na Litwie

Po okresie rządów komunistycznych ośrodek maryjny w Szydłowie w pełni się odrodził. W 1976 r. papież Paweł VI nadał kościołowi w Szydłowie tytuł bazyliki mniejszej. 8 września 1991 r. kard. Vincentas Sladkeviczius i marszałek litewskiego sejmu Vytautas Lansbergis podpisali akt oddania Litwy opiece Matki Bożej.

Co roku przed oktawą odpustowa święta Narodzenia Matki Bożej, jeszcze w ostatnim tygodniu sierpnia podążają do Szydłowa dwie pielgrzymki piesze: z Rosieni i Cytowian. Tradycją stała się piesza pielgrzymka młodzieży i żołnierzy, prowadzona zawsze przez ordynariusza polowego z Góry Krzyży w Szawlach. Każdy dzień odpustowy poświęcony jest innej tematyce i potrzebom różnych grup pielgrzymów. Jest dzień żołnierzy, policji, lekarzy, świeckich pracowników kościelnych, rodzin, chorych, dzieci i młodzieży, służby zdrowia itp. Odbywają się wtedy katechezy, przedstawienia i koncerty.

W 1993 r. sanktuarium odwiedził papież Jan Paweł II. Modlił się w Kaplicy Objawienia a w bazylice Narodzenia NMP uczestniczył w liturgii słowa. W kazaniu papież modlił się wtedy do Matki Bożej: „Pomóż narodowi litewskiemu by bolesne doświadczenia przeszłości zmienił w radosną przyszłość: tam, gdzie wierzący doświadczali krzywd teraz niech zapanuje pokój religijny i społeczny, gdzie panoszyła się nienawiść, tam niech zapanuje wielkoduszność, niech wspólny język i wzajemne zaufanie znajdą miejsce tam, gdzie spustoszenie siała nienawiść.” 15 rocznicę pielgrzymki Jana Pawła II na Litwę upamiętni pomnik Papieża-Polaka, który stanie na placu przed szydłowiecką bazyliką.

7 września 2003 r. w 10 rocznicę papieskiej pielgrzymki do Szydłowa metropolita kowieński abp Sigitas Juozas Tamkevičius poświęcił Dom Jana Pawła II. Uczą się w nim studenci kursu przygotowawczego kowieńskiego seminarium duchownego. Ponadto odbywają się w nim rekolekcje i konferencje dla duchownych i świeckich, przyjmowani są pielgrzymi z Litwy i zagranicy. Wśród tysięcy pielgrzymów poważną część stanowią przybysze z Polski.

Obecnie licząca ponad 550 lat szydłowiecka parafia liczy ok. 2 tys. wiernych. Jak informuje jej proboszcz ks. Erastas Murauskas prowadzona jest katechizacja dzieci i młodzieży, działają chóry, Caritas, wspólnota „Wiara i Światło” i Legion Maryi, gromadzą się członkowie żywego różańca, młodzież maltańska oraz stowarzyszenie osób niepełnosprawnych.

Żywą legendą szydłowickiej parafii jest 94- letni ks. Eduardas Simaška. „Jestem kapłanem, który przeżywa już piąty pontyfikat od Piusa X do Benedykta XVI” – mówi z satysfakcją ks. Simaška. Przez 10 lat za swoją nieprzejednaną postawę wobec sowieckich władz został skazany na 10 lat łagrów. Pracował w kopalniach węgla niedaleko Workuty i budował kolej transsyberyjską. Przejmująco brzmią jego relacje z zesłania, a szczególnie odprawiane w łagrze po kryjomu Msze św., gdzie wino mszalne robił z otrzymywanych w paczkach rodzynek.

Po powrocie z Syberii KGB nie dawała mu spokoju bez przerwy go szykanując i przenosząc z parafii na parafię. W 1986 r. trafił do Szydłowa. Tu poświęcił się przede wszystkim zbieraniu świadectw od osób uzdrowionych za wstawiennictwem Matki Bożej Szydłowieckiej. Wśród licznych łask jakich doznali pielgrzymi ks. Simaška wymienia uzdrowioną dziewczynkę, której groziła ślepota, kobietę, której groził paraliż ręki, matkę z powikłaniami ciąży, która urodziła zdrowe dziecko, młodego mężczyznę, który wyszedł z paraliżu. „Wszyscy, którzy przychodzili do mnie pytając o radę mówiłem idźcie do Matki z Szydłowa ona jest najlepszą lekarką” – wspomina ks. Simaška.

„Słowa Matki Bożej Szydłowieckiej wypowiedziane przed 400 laty nic nie straciły ze swej aktualności” – zaznacza bp Ivanauskas. Jego zdaniem współczesny człowiek nie ma czasu dla wiary i Boga. Na Litwie po czasach materializmu w marksistowskim wydaniu zagraża materializm konsumpcyjny. „Jedną z form odpowiedzi na te zagrożenia jest zdynamizowanie ruchu pielgrzymkowego do Szydłowa” – zaznacza litewski hierarcha.