Szydłów: upamiętniono dawną społeczność żydowską

Od Mszy w kościele św. Władysława z homilią na temat deklaracji soborowej „Nostra aetate”- przełomowej dla dialogu chrześcijańsko – żydowskiego, rozpoczęły się Spotkania z Kulturą Żydowską w Szydłowie. Złożyły się na nie referaty historyczne, wystawy o dawnych sztetlach, koncert Leopolda Kozłowskiego oraz pokaz kuchni żydowskiej. Synagoga w Szydłowie z XVI wieku należy do najpiękniejszych i najstarszych w Polsce.

W homilii redemptorysta o. prof. Paweł Mazanka z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, nawiązał do 50-lecia deklaracji Soboru Watykańskiego II „Nostra aetate”, mówiącej o relacji Kościoła do religii niechrześcijańskich oraz do współczesnych dokumentów Episkopatu Polski na temat dialogu. „Wyjątkowość dialogu judaistyczno – chrześcijańskiego polega m.in. na tym, że rodzi się z pokrewieństwa duchowego obu religii” – podkreślił.

Ojciec Mazanka przypominał m.in. słowa Jana Pawła II: „kto spotyka Jezusa, spotyka także judaizm” oraz jego wizytę w rzymskiej synagodze w 1986 r. Cytował także apel polskich biskupów z 2015 roku, którzy wyrażają nadzieję, że „żywy dialog będzie służył zmianie oblicza naszej ziemi”.

Podczas spotkania w synagodze wójt Szydłowa Jan Klamczyński podkreślił, że fakt blisko tysiącletniej obecności Żydów w historii Polski zobowiązuje do organizowania tego rodzaju wydarzeń. „Byli sąsiadami, znajomymi z ulicy, budowniczymi naszych miasteczek. Wielu wybitych Polaków żydowskiego pochodzenia zapisało się w historię Polski” – przypomniał wójt.

W synagodze otwarto dwie wystawy: zbiór fotografii i dokumentów w opracowaniu Ośrodka Edukacyjno – Muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku i Archiwum Państwowego w Kielcach „Żydzie codzienne w dawnych sztetalach” oraz wystawę fotograficzną „Wspomnienia tradycji żydowskich w Leżajsku, Lelowie, Chmielniku, Włodawie, Bobowej, Kazimierzu Dolnym”, której autorem jest kielecki dziennikarz Ryszard Biskup.

Z kolei tradycje klezmerskie były obecne w koncercie i opowieściach Leopolda Kozłowskiego, ponad 90-letniego charyzmatycznego klezmera z Krakowa, któremu towarzyszyli przyjaciele i muzycy z Krakowa i Kielc.

Prezentacja naukowa o. Pawła Mazanki pt. „Historia Żydów szydłowskich” przypomniała dzieje jednego z najciekawszych sztetli regionu.

Pierwsi Żydzi przybyli do Szydłowa prawdopodobnie pod koniec XIV wieku. Gmina wyznaniowa żydowska powstała w pierwszej połowie XV w., podlegała jurysdykcji rabina i kahału krakowskiego. W latach 40 XIX w. dysponowała bóżnicą, chederem, mykwą, przytułkiem i cmentarzem. Pierwsze pochówki odnotowano w 1470 r. Gmina żydowska prężnie rozwijała się przez kolejne stulecia.

W okresie międzywojennym wśród społeczności żydowskiej dominowały elementy ortodoksyjne. W 1921 r. gmina żydowska Szydłowa liczyła 600 osób, co stanowiło 29,4% ludności całej miejscowości.

Porównywalny odsetek utrzymywał się aż do wybuchu II wojny światowej. We wrześniu 1939 r. mieszkało w Szydłowie ok. 1,5 tysiąca Żydów. 1 stycznia 1942 r. Niemcy teren Szydłowa zamieniły w getto żydowskie. W jego granicach umieszczono także Żydów z okolicznych wsi oraz z Radomia i Płocka. W kwietniu 1942 r. getto zlikwidowano, wysiedlając do Jędrzejowa, ok. 2 tys. przebywających w nim osób. Z Jędrzejowa Żydów z szydłowskiego getta przewieziono do obozu zagłady w Treblince, gdzie ponieśli śmierć w komorach gazowych.

Mimo zniszczeń wojennych, w Szydłowie zachowała się, będąca dziełem szydłowskiego kahału, jedna z najstarszych w Polsce synagog.

Znajduje się on w północnej części średniowiecznego miasta, w obrębie murów obronnych. Zbudowano ją w latach 1534-1564, co czyni ją jedną z najstarszych w Polsce. Obiekt ma charakter późnogotycki. Synagoga jest murowana z kamienia łamanego, otynkowana, z elewacją oszkarpowaną, zakończoną późnogotyckim gzymsem. Od zachodu dobudowano piętrową przybudówkę, mieszczącą niegdyś na piętrze babiniec. Sala modlitw jest sklepiona kolebkowo z lunetami i pokryta późnorenesansową, stiukową dekoracją. W ścianie wschodniej znajduje się wmurowany aron-ha-kodesz z początku XVII w.

W synagodze ma obecnie siedzibę Gminne Centrum Kultury, które prowadzi m.in. punkt informacji turystycznej. W głównej sali znajduje się rodzaj muzeum z eksponatami związanymi z kulturą żydowską, m.in. przedmioty kultu i księgi religijne. Są tutaj także dzieła wybitnego polskiego rzeźbiarza prof. Kazimierza Gustawa Zemły: czterometrowy posąg Mojżesza „Dekalog” i rzeźba „Dawid Psalmista” a także płaskorzeźby w brązie „Wrota do Przeszłości”. Cykl 18 płaskorzeźb przedstawiających sceny ze Starego Testamentu to dar dla Szydłowa od Fundacji „Karta z Dziejów”.