Uroczystości w Wieczerniku w Wielki Czwartek

W czasie Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy przybywa do Jerozolimy wielu pielgrzymów, by uczestniczyć w nabożeństwach sprawowanych w Świętym Mieście. Szczególny urok ma obchodzenie świąt tam, gdzie według tradycji miały one kiedyś miejsce. Czy to uczestnicząc w Wigilii Paschalnej w Bazylice Grobu Pańskiego, czy też modląc się wspólnie w noc Wielkiego Czwartku na Górze Oliwnej – każdego roku te uroczystości przyciągają ludzi ze wszystkich stron świata.

W rozpoczynający Triduum Paschalne Wielki Czwartek odbywa się na Górze Syjon ceremonia obmycia nóg, procesja do Wieczernika oraz nocne czuwanie modlitewne w Ogrodzie Getsemani. W ubiegłym roku franciszkański kustosz Ziemi Świętej o. Francesco Patton po raz pierwszy przewodniczył Mszy św. Wieczerzy Pańskiej, połączonej z obrzędem umycia nóg na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy Jezusa z uczniami. W poprzednich latach, wskutek sporu o prawa do korzystania z tego miejsca, obrzęd ten odbywał się w czasie krótkiej modlitwy bez celebracji eucharystycznej.

„Sala Wieczernika jest miejscem, w którym Jezus przekazał nam podstawowe prawo Nowego Przymierza” – powiedział wówczas w homilii o. Patton. Przypomniał, że to nowe „prawo wzajemnej i braterskiej miłości” jest kluczem do zrozumienia obrzędu umycia nóg i całego misterium paschalnego. „Jeśli miarą naszej miłości ma być miłość Jezusa, to nie można tolerować żadnej wrogości między braćmi i siostrami, nie można dopuszczać przemocy ani usprawiedliwiać wojny” – tłumaczył kaznodzieja. Wskazał, że jedyną drogą musi więc pozostać przebaczenie i pojednanie, w przeciwnym razie historia staje się piekłem, a nie historią zbawienia.

W tym sensie należy również rozumieć umycie nóg: ktoś, kto obmywa nogi swemu bratu, nie nadepnie mu na odcisk, ktoś, kto mu służy, nie wykorzysta go. W ten sposób obmycie nóg przez Jezusa staje się „lekarstwem potrzebnym do przezwyciężenia egoizmu” – wyjaśnił o. kustosz. Następnie obmył nogi dwunastu współbraciom franciszkanom na pamiątkę służebnego gestu Pana Jezusa.

Ewangelia mówi, że w nocy przed swym ukrzyżowaniem Jezus sprawował Ostatnią Wieczerzę w Wieczerniku (łac. Coenaculum). Z miejscem tym łączą się tak ważne wydarzenia, jak ustanowienie kapłaństwa, sprawowanie przez Jezusa pierwszego misterium Eucharystii i Zesłanie Ducha Świętego.

Wieczernik był nie tylko miejscem ważnych wydarzeń w życiu rodzącego się Kościoła, ale również ośrodkiem najstarszej gminy chrześcijańskiej w Jerozolimie. Dlatego stał się on sanktuarium zwanym „górnym kościołem Apostołów”, „Hagia Sion” (Święty Syjon) oraz „Mater Ecclesiarum” (Matką Wszystkich Kościołów) i otaczanym czcią jako miejsce, w którym znajdował się dom Najświętszej Marii Panny i w którym sprawowana była pierwsza Eucharystia.

Najwcześniejsze pozostałości strukturalne Sali na górze pochodzą z czasów zniszczonej bazyliki Hagia Sion (V wiek). Obecna sala była prawdopodobnie boczną kaplicą nieistniejącego już kościoła krzyżowców Santa Maria na Monte Sion. W 1333 zniszczone sanktuarium otrzymali franciszkanie, a w 1342 Klemens VI zatwierdził Kustodię Ziemi Świętej, której główną siedzibą był właśnie odbudowany przez zakonników Wieczernik. Przełożony Kustodii przyjął tytuł „Gwardiana (Strażnika) Świętej Góry Syjon”.

Ale franciszkanie utrzymali się w Wieczerniku tylko przez dwa wieki. Potem miejsce to przechodziło kolejno w ręce Żydów i muzułmanów, będąc przedmiotem nieustannych konfliktów. W XVI wieku muzułmanie przekształcili budynek w meczet. Po wojnie czerwcowej 1967, gdy Izrael odzyskał kontrolę nad całą Jerozolimą, odebrał też dolną część Wieczernika wyznawcom islamu i przekształcił go w synagogę Króla Dawida. Sala na górze pozostała w rękach muzułmanów, a chrześcijanie musieli każdorazowo uzyskiwać zgodę na dostęp do tego miejsca. Aby zakończyć konflikty, Palestyńczycy zrzekli się swoich roszczeń do tego budynku w 2000 roku podczas pielgrzymki Jana Pawła II do Ziemi Świętej. Obecnie sala Wieczernika jest dostępna dla wszystkich, a miejscem tym zarządza izraelskie Ministerstwo ds. Religii i Turystyki.

Ponieważ pomieszczenie to było prawdopodobnie wykorzystywane jako meczet, w jednej jego ścianie znajduje się mihrab, czyli niewielka nisza ścienna wskazująca kierunek modlitwy. Jedyny symbol chrześcijański, który w bardzo nienachalny sposób nawiązuje do wydarzeń upamiętnionych w tej sali, znajduje się na kapitelu kolumny: tutaj przedstawiony jest pelikan rozrywający swoją pierś, aby młode mogły się z niej posilić. Ikonografia chrześcijańska wykorzystała tę legendę jako obraz Chrystusa oddającego życie za świat.

Ze względu na tzw. status quo, Eucharystia może być sprawowana w Wieczerniku tylko trzy razy w roku. Mimo to, każdego dnia przybywają tu niezliczone rzesze pielgrzymów, aby wspominać ostatnią wieczerzę Jezusa i jego uczniów.
Oficjalnie sala Wieczernika nie jest ani kościołem, ani synagogą, ani meczetem. Wprawdzie mogą ją zwiedzać turyści, ale sprawowanie modlitw jest możliwe tylko w wyjątkowych przypadkach. Za specjalnym zezwoleniem Jan Paweł II sprawował w Wieczerniku liturgię w 2000 roku, a Franciszek w 2014.

Rozmowy między Watykanem a Izraelem w sprawie przyszłego wykorzystania Wieczernika są nadal otwarte. Przewidują, że w wąskim przedziale czasowym będzie można odprawiać tam nabożeństwa chrześcijańskie wszystkich wyznań. Przeciwko takiemu rozwiązaniu protestują ugrupowania żydowskie, ponieważ uważają to za profanację grobu Dawida.