Warszawa: unikalna książka o nieistniejących stołecznych cerkwiach

Na rynku księgarskim ukazała się monografia: „Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo”, prezentująca nieistniejące już w większości cerkwie, stanowiące ongiś istotny element wielokulturowego pejzażu stolicy Polski. Autorem jest Paweł Przeciszewski, historyk, wybitny znawca prawosławia.

Celem opracowania – zaznacza autor we wstępie – jest próba wypełnienia luki w literaturze ukazującej wielokulturowość Warszawy. Zwraca uwagę, że Polacy starali się bardzo długo ignorować zachowane do dziś fragmenty niegdyś bardzo różnorodnej spuścizny wschodniego chrześcijaństwa. Książka opisuje pozostałości po kulturze materialnej związanej z obecnością rosyjskich, prawosławnych mieszkańców Warszawy.

W tej napisanej w popularny sposób, a przy tym ugruntowanej źródłowo monografii, czytelnik znajdzie dokładne opisy – ilustrowane znakomitymi fotografiami bądź rysunkami z epoki – kilkunastu stołecznych świątyń prawosławnych, z których do dziś pozostały zaledwie cztery.

Najwięcej miejsca autor poświęca katedralnemu soborowi św. Aleksandra Newskiego, który został zbudowany na 2 lata przed wybuchem pierwszej wojny światowej na Placu Saskim za bajońską jak na ówczesne czasy sumę ponad 3 milionów tys. rubli. „Sobór ten – czytamy – stanowił zwieńczenie i najpotężniejszy akcent rosyjskiego projektu imperialnego w Warszawie. Nie była to zwykła świątynia prawosławna, ale ogromna katedra, w skali takiej, jakie budowano w stolicach prawosławnych państw”.

Przeciszewski przyznaje, że niezależnie od kontrowersji związanych z symboliką i polityczną inspiracją budowy soboru, był on u progu XX wieku jedną z najpiękniejszych świątyń Warszawy. Jednak po uzyskaniu niepodległości, w 1920 r. podjęto decyzję o jego zburzeniu. Sprawdziła się w ten sposób przepowiednia wygłoszona podczas uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod ten sobór w 1894 r. przez o. Joana Kronsztadzkiego (później ogłoszonego świętym), który powiedział, że „skończy się jego istnienie wraz z końcem panowania Rosji w Polsce”.

A cerkwie to przecież nie jedyne ślady prawosławnej religijności w Warszawie. Wydana przez Agencję Wydawniczą Egros w serii „Śladami kultur” książka Pawła Przeciszewskiego jest próbą odnalezienia i przypomnienia rosyjskich tropów w stolicy. Oprócz interesującej narracji, dokładnych opisów nieistniejących już zabytków i znajdujących się w nich arcydzieł sztuki: fresków i ikon, znajdziemy w niej doskonałe ilustracje – archiwalne zdjęcia ze zbiorów Andrzeja Sosny.