Wszystko o życiu konsekrowanym w Polsce

Tradycyjnie w Święto Ofiarowania Pańskiego Kościół katolicki obchodzi Dzień Życia Konsekrowanego. Z tej okazji publikujemy obszerny raport Bogumiła Łozińskiego na temat życia konsekrowanego w Polsce.

Fenomenem polskiego życia konsekrowanego przełomu wieków jest olbrzymie zaangażowanie instytutów w działalność zewnętrzną; w ciągu ostatnich czterech lat liczba prowadzonych przez nie dzieł zwiększyła się z 1 tys. do prawie 1,8 tys. Wbrew pesymistycznym przewidywaniom *liczba* osób konsekrowanych w Polsce *nie maleje* i wynosi prawie 40 tys., zmienia się jedynie ich „mapa”, spada liczebność zgromadzeń zadomowionych w Polsce od lat, natomiast powstało kilkadziesiąt nowych instytutów.

*Mniej członków, więcej instytutów*
Obecnie na terenie Polski pracuje 238 instytutów życia konsekrowanego, reprezentujących wszystkie jego formy. Wśród nich jest 60 wspólnot męskich i 155 żeńskich, skupiają one łącznie prawie 40 tys. osób. Około tysiąca jest członkami 34 instytutów świeckich – najmłodszej formy życia konsekrowanego. Analiza liczby członków w poszczególnych instytutach w ostatnich czterech latach pokazuje pewną tendencję spadkową, nie jest to jednak proces lawinowy. Liczba członków we wspólnotach męskich, jak np. dominikanie, franciszkanie, czy karmelici bosi, utrzymuje się na takim samym poziomie. Spadek widać w instytutach żeńskich, np. u elżbietanek z 1345 do 1273 czy szarytek z 1202 do 1095. Warto przy tym zauważyć, że tendencja spadkowa omija żeńskie zakony kontemplacyjne, na przykład liczba karmelitanek bosych wzrosła w ciągu ostatnich czterech lat z 406 do 501.
Jednocześnie Polska, znana z dużej liczby powołań, jest bardzo atrakcyjnym krajem dla nowych instytutów życia konsekrowanego. Dlatego zakładają one u nas swoje placówki licząc na nowych członków. W ciągu ostatnich lat swoje domy otworzyło w Polsce ponad 50 nowych instytutów życia konsekrowanego (w ciągu ostatnich 4 lat – 26), wśród nich tak znane jak misjonarki miłości Matki Teresy z Kalkuty, ale także całkiem egzotyczne jak kanosjanki, misjonarki klaretynki, czy guanellianie. Powstają też instytuty rodzime, jak zawierzanki, czy jadwiżanki wawelskie. Pewien spadek liczebności tradycyjnych zgromadzeń, przy jednoczesnym znacznym wzroście liczby nowych instytutów powoduje, że liczba osób konsekrowanych w Polsce nie maleje, a od 1998 r. wzrosła nawet o 650 osób.

*Fenomen aktywizacji*
%img_l(1)W ciągu ostatnich czterech lat liczba dzieł prowadzonych przez osoby konsekrowane wzrosła z 1 tys. do 1,8 tys. Aby wytłumaczyć fenomen tak niezwykłego ożywienia działalności instytutów trzeba cofnąć się do przełomu lat 40. i 50. Władze PRL zakazały zakonom prowadzenia działalności zewnętrznej wydając dekrety, na mocy których odebrały zgromadzeniom zakonnym większość prowadzonych przez nie dzieł, zabroniły także wykonywania niektórych zawodów publicznych, np. siostrom pracy w szpitalach, prowadzenia szkół i placówek wychowawczych. Był to bardzo dramatyczny moment dla życia konsekrowanego w Polsce, gdyż nagle większość zakonów została pozbawiona możliwości realizacji swoich charyzmatów, a ich aktywność została ograniczona do pomocy w prowadzeniu parafii. Przełomowy był rok 1989, kiedy w maju doszło do podpisania umowy między państwem a Kościołem katolickim. Umowa ta m.in. stwarzała zgromadzeniom możliwość odzyskania dzieł skonfiskowanych w okresie PRL. Lata 90. i początek naszego wieku to okres powrotu tych dzieł do prawowitych właścicieli i wznawiania ich działalności przez zakony. Oczywiście nie zawsze są to dokładnie te same dzieła, gdyż po 50 latach potrzeby duszpasterskie i charytatywne często się zmieniały. Nowym wyzwaniem jest na przykład ewangelizacja przez środki społecznego przekazu.

Drugim czynnikiem, który przyczynił się do aktywizacji zewnętrznej zgromadzeń zakonnych jest *liberalizacja życia społecznego*. W przeciwieństwie do czasów PRL system demokratyczny zapewnia wolność działania w ramach istniejącego porządku prawnego, w tym także wolność do prowadzenia działalności charytatywnej czy ewangelizacyjnej. Korzystając z tego prawa osoby konsekrowane podjęły szereg dzieł zewnętrznych, np. prowadzenie szkół, ośrodków wychowawczych czy różnego typu mediów, które przed 1989 r. były mocno ograniczone, czy wręcz niemożliwe.

*Wspólnoty męskie*
W Polsce pracuje *60 męskich instytutów* życia konsekrowanego, przełożeni 57 z nich tworzą Konferencję Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich. Najstarsze wspólnoty, np. benedyktyni, pierwsze domy na terenie Polski założyły u progu istnienia naszej państwowości w XI w., najmłodsze, np. guanellianie – w 2001 r. Rodzimych męskich wspólnot zakonnych mamy 8. Są to:
. albertyni,
. bracia Serca Jezusowego,
. chrystusowcy,
. doloryści,
. marianie,
. michalici,
. słudzy Maryi
. zmartwychwstańcy.
Liczba świętych Polaków, którzy byli członkami instytutów życia konsekrowanego, wynosi 18, z których 4 kanonizował Jan Paweł II: Alberta Chmielowskiego – albertyna, Jana z Dukli – franciszkanina, Maksymiliana Kolbe – franciszkanina konwentualnego i Rafała Kalinowskiego – karmelitę bosego. Polskich błogosławionych zakonników jest 37. Jan Paweł II beatyfikował m.in. Honorata Koźmińskiego – kapucyna, Stanisława Kazimierczaka – kanonika regularnego oraz 28 z grona 108 męczenników II wojny światowej.%img_r(0)
Wspólnoty *męskie* skupiają łącznie *13 236 osób*, w liczbie tej jest 7 749 mężczyzn ze święceniami kapłańskimi, 1 580 braci i 700 nowicjuszy, zaś do kapłaństwa przygotowuje się 2008 alumnów. Średnia wieku polskich zakonników wynosi 40 lat. O palmę pierwszeństwa pod względem liczby członków walczą franciszkanie – 1385 członków z salezjanami – 1378. Powyżej tysiąca zakonników mają także franciszkanie konwentualni – 1077. W pierwszej dziesiątce są pallotyni (731), jezuici (691), kapucyni (629), werbiści (602), oblaci (594), chrystusowcy (505) i redemptoryści (463). Podobnie wygląda sytuacja pod względem nowicjuszy, przewodzą franciszkanie – 77 nowicjuszy, następnie pallotyni – 76 i salezjanie – 46.

Prym wśród 3427 polskich zakonników pracujących *na misjach* i za granicą wiodą *werbiści*, z których na 602 aż 328, czyli 55 proc. pracuje poza Polską. Taka proporcja wynika z faktu, że praca na misjach jest głównym zadaniem tego zgromadzenia. W pierwszej piątce tej klasyfikacji są także chrystusowcy (237), franciszkanie konwentualni (312), franciszkanie (247), salezjanie (248), oblaci (213).
Warto podkreślić, że polscy zakonnicy stanowią *jedną z najlepiej wykształconych grup* w naszym społeczeństwie. Procentowy udział wszystkich zakonników z wyższym wykształceniem do łącznej liczby członków wspólnot życia konsekrowanego wynosi około 50 proc., co oznacza, że połowa z nich ma wyższe wykształcenie, podczas gdy w skali całego społeczeństwa – tylko ok. 7 proc. Polaków.
*Rozmieszczenie domów* wspólnot męskich na obszarze Polski jest bardzo nierównomierne. Według danych z 1998 r. najwięcej członków męskich wspólnot zakonnych pracuje w archidiecezji krakowskiej – 1048, mają tam 111 domów zakonnych. Następna co do liczby zakonników jest archidiecezja warszawska – 1023 w 61 domach, wrocławska 397 w 49 domach, poznańska 354 w 29 domach i częstochowska 283 w 31 domach. Najmniej zakonników jest w diecezjach wschodniej Polski: archidiecezji białostockiej 12 w 2 domach, diecezji drohiczyńskiej 23 w 4 domach, zamojsko-lubaczowskiej 16 w 3 domach, łomżyńskiej 24 w 5 domach oraz płockiej 23 w 7 domach. Tak nierównomiernie rozmieszczenie jest pozostałością okresu rozbiorów, np. pod zaborem rosyjskim władze carskie przeprowadziły kasatę domów zakonnych, w efekcie do dziś we wschodniej Polsce jest wyraźnie mniej instytutów życia konsekrowanego.
Wspólnoty zakonne realizują główne cele życia konsekrowanego – zjednoczenie z Bogiem oraz głoszenie Ewangelii – na bardzo różne sposoby, w zależności od charyzmatu, czyli szczególnego daru Ducha Świętego. W Polsce najwięcej instytutów męskich (12) jako *główny charyzmat* wskazuje *wychowanie i duszpasterstwo młodzieży*. Specjalizują się w niej m.in. salezjanie, jezuici, bracia szkolni czy michalici. Wśród szkół prowadzonych przez zakony są tak znane jak liceum pijarów w Krakowie, które w ostatnich latach plasowało się w czołówce szkół średnich w Polsce.
Z prowadzenia sanktuariów i ośrodków rekolekcyjnych znani są m.in. franciszkanie, kapucyni i franciszkanie konwentualni. Warto podkreślić, że liczba tych ostatnich placówek od 1998 do 2002 r. wzrosła trzykrotnie, obecnie wynosi ponad 200, co pokazuje z jednej strony zaangażowanie zakonników w pracę formacyjną, a z drugiej zainteresowanie Polaków formacją duchową.
Wielkim wyzwaniem współczesnych czasów są ludzie chorzy, bezdomni i ubodzy. Dziełami miłosierdzia zajmują się bonifratrzy i kamilianie. W naszym kraju zakony męskie prowadzą domy samotnej matki i dziecka, apteki, domy dziecka itp. W ramach działalności charytatywnej, będącej domeną m.in. albertynów, pomagają ubogim w schroniskach i przytuliskach oraz wydają posiłki w kuchniach dla ubogich.

W działalności *wydawniczej i medialnej* specjalizują się takie zgromadzenia jak pallotyni, pauliści, jezuici, dominikanie, redemptoryści i franciszkanie konwentualni. Do najbardziej znanych należy Radio Maryja redemtporystów, czy Telewizja Niepokalanów franciszkanów konwentualnych, z czasopism np. dominikański miesięcznik „W drodze” czy jezuicki „Przegląd Powszechny”.
Wspólnoty męskie starają się także odczytywać aktualne znaki czasu i podejmować je zgodnie ze swym powołaniem. Tak bardzo aktualny problem zjednoczenia Europy podjęli twórczo – powołani do szerzenia wiary i doskonalenia dusz – jezuici. W 1992 r. w Warszawie założyli oni polską filię Katolickiego Biura Inicjatyw Europejskich (OCIPE), które gromadzi informacje o inicjatywach katolików i innych wspólnot chrześcijańskich w procesie integracji. Z kolei dominikanie, których głównym celem jest głoszenie Słowa Bożego, utworzyli w Krakowie biuro ESPACES, zajmujące się duchowymi, kulturowymi i społecznymi aspektami integracji europejskiej.
Wspólnoty męskie prowadzą na terenie Polski
. 118 sanktuariów i 109 domów rekolekcyjnych, formacyjnych, powołaniowych, pielgrzyma itp.
. Z ich inspiracji i pod ich opieką działa 91 różnego rodzaju ruchów, organizacji, stowarzyszeń, fundacji i innych instytucji skupiających świeckich
. prowadzą 17 świetlic, oratoriów i ośrodków wychowawczych,
. 10 szkół podstawowych,
. 32 gimnazja,
. 48 średnich i pomaturalnych,
. 8 wyższych uczelni,
. 19 burs,
. 3 domy samotnej matki i dziecka,
. 7 aptek,
. 7 domów dziecka,
. 15 placówek dla dorosłych upośledzonych umysłowo i ze schorzeniami układu nerwowego i 10 analogicznych dla dzieci,
. 8 placówek dla osób w podeszłym wieku i chronicznie chorych,
. 7 placówek dla osób uzależnionych, narkomanów, chorych na AIDS, alkoholików, a także
. 5 hospicjów,
. 12 przychodni i
. 4 szpitale.
W ramach działalności charytatywnej pomagają ubogim w 8 schroniskach i przytuliskach oraz wydają posiłki w 22 kuchniach dla ubogich. Mają również
. 35 wydawnictw książkowych, a liczba wydawanych przez nie różnego typu czasopism wynosi 80.
. prowadzą 16 księgarń i hurtowni,
. 4 rozgłośnie radiowe, w tym 1 ogólnopolską, oraz
. 2 stacje telewizyjne, a także
. 11 bibliotek i
. 25 muzeów.

*Wspólnoty żeńskie*
Obecnie w naszym kraju pracuje *149 żeńskich instytutów* życia konsekrowanego, z czego *14 to zakony klauzurowe* (w 80 klasztorach). Przełożone 104 instytutów czynnych tworzą Konferencję Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych, zaś przełożone 14 instytutów klauzurowych skupia Konferencja Przełożonych Żeńskich Klasztorów Kontemplacyjnych. Najstarsze wspólnoty żeńskie zakonne w Polsce pochodzą z XI wieku, wtedy to swój pierwszy dom założyły benedyktynki, najmłodsze – Zgromadzenie Sióstr Miłości Naszej Pani Dobrej i Nieustającej Pomocy – zainstalowało się w 1995 r. w Krakowie. Rodzimych żeńskich instytutów mamy w Polsce niebagatelną liczbę 67. Aż 16 z nich założył bł. Honorat Koźmiński.

Wśród polskich zakonnic są 2 święte: Faustyna – ze zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia i Kinga – klaryska, obie kanonizował Jan Paweł II, oraz 33 błogosławione. Jan Paweł II beatyfikował Marię Jabłońską – albertynkę, Marię Angelę Truszkowską – felicjankę, Reginę Portmann – katarzynkę, Bolesławę Lament – misjonarkę Świętej Rodziny, Franciszkę Siedliską – nazaretankę, Marcelinę Darowską – niepokalankę, Marię Karłowską – pasterkę, Sancję Szymkowiak – serafitkę, Urszulę Ledóchowską – urszulankę szarą oraz 8 sióstr zakonnych w gronie 108 męczenników II wojny światowej, a także 11 nazaretanek – męczenniczek z Nowogródka.
Łączna *liczba polskich sióstr zakonnych wynosi 26 039*, z tego w nowicjacie jest 1188. Średnia wieku to 45,3 lat. Warto zwrócić uwagę, że w stosunku do 1998 r. średnia wieku zmniejszyła się o 0,2 proc., nieprawdziwa jest więc teza o rzekomym starzeniu się zakonów żeńskich. Najliczniejszym zgromadzeniem są służebniczki starowiejskie – 1280, następnie elżbietanki – 1273 i szarytki – 1095. Najwięcej nowicjuszek mają: nazaretanki 63, karmelitanki bose 47, felicjanki 43, służebniczki starowiejskie 42 i karmelitanki Dzieciątka Jezus 37.

Z 2570 polskich zakonnic pracujących *na misjach* i zagranicą najwięcej pochodzi ze zgromadzenia *służebniczek starowiejskich* – 146, franciszkanek misjonarek 122, nazaretanek 116, elżbietanek 105, sercanek 96 i urszulanek szarych 92. Zaangażowanie misyjne dobrze pokazuje zestawienie sióstr pracujących na misjach i zagranicą w stosunku do ogólnej liczby w zgromadzeniu. Tu najlepsze wskaźniki mają następujące wspólnoty: klawerianki 70 proc., werbistki 62 proc, franciszkanki misjonarki 54 proc., misjonarki Chrystusa Króla 51proc.
Najwięcej sióstr z wykształceniem wyższym mają: urszulanki szare 321, nazaretanki 270, służki 192 i urszulanki Unii Rzymskiej 146. Średnio ok. 20 proc. członkiń zgromadzeń żeńskich ma wyższe wykształcenie. Warto podkreślić, że zdobywanie wyższego wykształcenia staje się w żeńskich zgromadzeniach istotnym czynnikiem formacji ogólnej. W ciągu ostatnich czterech lat w takich zgromadzeniach jak urszulanki szare czy nazaretanki liczba sióstr z wyższym wykształceniem wzrosła o ponad 100.
Analizując rozmieszczenie żeńskich zgromadzeń na obszarze Polski widać podobny rozkład jak w przypadku zgromadzeń męskich. *Przewodzi archidiecezja krakowska* z 2628 siostrami w 241 domach, następne miejsca zajmują: warszawska – 2317 sióstr w 181 domach i poznańska – 1413 sióstr w 121 domach. Najmniej sióstr znajduje się w diecezjach północnych i wschodnich: drohiczyńskiej – 98 w 15 domach, elbląskiej – 118 w 17 domach i zamojsko-lubaczowskiej 141 w 22 domach.
Największa liczba zgromadzeń żeńskich jako swój główny *cel* wymienia *służbę bliźnim*, szczególnie najbiedniejszym (albertynki), najbardziej potrzebującym (misjonarki miłości) i chorym (elżbietanki, szarytki). Szeroko rozumiane miłosierdzie jako główny cel wymienia blisko 50 instytutów. Ponad 40 żeńskich instytutów życia konsekrowanego prowadzi działalność wychowawczą i edukacyjną. Wysoką renomę mają słynne w całej Polsce licea żeńskie: prowadzone przez niepokalanki w Szymanowie oraz prezentki w Krakowie, szczycące się 370-letnią tradycją. Warto zwrócić uwagę na niezwykłą mobilność zgromadzeń żeńskich, w ciągu trzech lat od wprowadzenia do polskiego systemu edukacyjnego gimnazjów utworzyły ich 26.
Szczególnym wyzwaniem obecnych czasów jest *problem prostytucji*. Ratowanie zagubionych kobiet jest charyzmatem pasterek i pasterzanek, które prowadzą dla tych kobiet specjalne domy. Ten bolesny problem podejmują też siostry Maryi Niepokalanej, które opracowały i wdrażają specjalny program wychodzenia z prostytucji.
Blisko 30 wspólnot jako główne zadanie wymienia pracę apostolską i ewangelizację, m.in apostolstwo świeckich (pallotynki), apostolstwo liturgiczne i kapłańskie (uczennice Boskiego Mistrza), ewangelizację w środowiskach miejskich (córki Maryi Niepokalanej), robotniczych (honoratki), wiejskich (służki), polskich emigrantów (misjonarki Chrystusa Króla), dziewcząt i kobiet pracujących zawodowo. Szczególną formą głoszenia Słowa Bożego jest ewangelizacja przez środki masowego przekazu. Prym wiodą tu loretanki prowadzące własne wydawnictwo i drukarnię, wydają też miesięcznik maryjny „Różaniec”, %img_r(2)a także paulistki, które do ewangelizacji wykorzystują najnowocześniejsze środki społecznego przekazu, m.in. przez płyty CD i sieć Internetu.
Warto również zwrócić uwagę na charyzmaty zgromadzeń nie związane z działalnością zewnętrzną, lecz nastawione na życie wewnętrzne. *Kontemplacja Boga jest głównym celem 15 zgromadzeń*, np. karmelitanek bosych i wizytek. Wynagradzanie Bogu za grzechy niewiast moralnie zaniedbanych i ludzi konsekrowanych jest celem obliczanek, za grzechy ludzi wybitnie zdolnych wynagradzają Bogu pocieszycielki. Ekumenizm jest charyzmatem 2 zgromadzeń – misjonarek św. Rodziny (szczególnie na Wschodzie) i brygidek. Wśród innych celów duchowych wspólnot zakonnych w Polsce można wymienić m.in. wypraszanie miłosierdzia Bożego (siostry Jezusa Miłosiernego i siostry Matki Bożej Miłosierdzia), adoracja krwi Chrystusa (adoratorki), kult Eucharystii (eucharystki), kult Duszy Chrystusa (siostry Duszy Chrystusowej), kult Cierpiącego Chrystusa (pasjonistki), kult Serca Jezusa (sercanki), kult Niepokalanego Serca Maryi (siostry Niepokalanego Serca Maryi), szerzenie czci Niepokalanej (rycerki Niepokalanej), pomoc zmarłym poddawanym oczyszczeniom (wspomożycielki).
Żeńskie instytuty życia konsekrowanego *prowadzą na terenie Polski*:
.18 sanktuariów,
. 69 domów rekolekcyjnych, formacyjnych, powołaniowych, pielgrzyma itp.;
. 392 przedszkola i ochronki;
. 61 świetlic i oratoriów;
. 21 szkół podstawowych;
. 26 gimnazjów,
. 24 szkoły średnie i policealne;
. 48 burs;
. 26 domów samotnej matki;
. 48 domów dziecka, wychowawczych i opieki;
. 20 placówek dla dorosłych upośledzonych umysłowo i ze schorzeniami układu nerwowego i 105 analogicznych dla dzieci;
. 93 placówki dla osób starszych i chronicznie chorych;
. 12 ośrodków różnych specjalności oraz 2 hospicja,
. 3 apteki i
. 2 szpitale.
Ponadto pomagają ubogim w 11 schroniskach i przytuliskach oraz wydają posiłki w 24 kuchniach dla ubogich. Instytuty żeńskie prowadzą również
. 3 biblioteki,
. 6 muzeów,
. 2 wydawnictwa,
. 2 księgarnie i
. wydają 4 periodyki.
Z ich inspiracji i pod ich opieką działają 42 różnego rodzaju ruchy, organizacje, stowarzyszenia, fundacje i inne podmioty skupiające świeckich.

*Instytuty świeckie*
W Polsce pracują obecnie *34 świeckie instytuty* życia konsekrowanego, z czego 31 wchodzi w skład Krajowej Konferencji Instytutów Świeckich. Szacuje się, że skupiają one ok. 1500 osób. Zdecydowana większość skupia kobiety, mężczyzn – jedynie 4. 17 istniejących w naszym kraju instytutów powstało w Polsce. Najliczniejsze to:
. Szensztacki Instytut Sióstr Maryi – 135 osób,
. Świecki Instytut Karmelitański „Elianum” – 132 i
. Instytut Świecki Chrystusa Króla – 108.
Jedną z cech instytutów świeckich jest życie ukryte, stąd *nie ujawniają one danych o sobie*. Nie ma całościowych statystyk, na podstawie których można by dokonać analizy ich liczebności, działalności, rozmieszczenia itp.
Instytuty świeckie są nową formą życia konsekrowanego, jej oficjalnego zatwierdzenia dokonał Pius XII w konstytucji apostolskiej Provida Mater Ecclesia 2 lutego 1947 r. Członkowie instytutów świeckich, tak jak wszystkie instytuty życia konsekrowanego, składają śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, żyją jednak w świecie, bez trwałej formy życia wspólnego i bez zewnętrznych oznak swojego powołania. Starają się ewangelizować społeczeństwo i dążyć do przemiany świata żyjąc między ludźmi. Członkowie instytutów świeckich nie wykonują więc wybranych zawodów, lecz pracują we wszystkich dostępnych dziedzinach życia, łącznie z działalnością polityczną, która jest uznawana za obszar szczególnie potrzebujący ewangelizacji. W Polsce członkini instytutu świeckiego była senatorem.
Wśród szczegółowych celów instytutów świeckich pracujących w naszym kraju można wymienić m.in. kontemplację w świecie (Fraternia Jezus Caritas), apostołowanie w miejscu pracy (Instytut Chrystusa Króla i Maryi Matki Królowej, Instytut Świecki Chrystusa Odkupiciela Człowieka), ofiarę i modlitwę za kapłanów (Instytut Przenajświętszej Trójcy), wypraszanie Bożego Miłosierdzia (Instytut Świecki „Dzieło Miłosierdzia Bożego”, Żeński Świecki Instytut Miłosierdzia Bożego), troskę o misje (Instytut Świecki Misjonarek Chrystusa) nauczanie i wychowanie dzieci i młodzieży w duchu chrześcijańskim (Instytut Świecki Służebnic Najświętszego Serca Jezusa – Posłanniczek Maryi) czy pomoc rodzinie (Instytut Świętej Rodziny).