Zakończyła się konferencja nt. sumienia w medycynie

W Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II dobiegła końca ogólnopolska konferencja „Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne”.

Konferencję otworzył ks. dr hab. Piotr Stanisz z KUL. Zaznaczył, iż temat konferencji jest bardzo aktualny w świetle rozwoju nauki i medycyny. Zacytował fragment listu abp. Zygmunta Zimowskiego, przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia: „Nie zawsze łatwo jest iść za głosem sumienia, trzeba jednak stwierdzić że wierność sumieniu jest drogą rozwoju osoby ludzkiej”.

Pierwszej sesji poświęconej perspektywie religijnej i etycznej przewodniczył dr hab. Jarosław Sak z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Ks. prof. dr hab. Andrzej Szostek wygłosił referat na temat kategorii sumienia w etyce. Prelegent zwrócił uwagę, iż termin sumienia jest pojęciem bardzo popularnym aczkolwiek często, nietrafnie definiowanym. Odrzucić zdecydowanie należy koncepcję Freuda i Hume’a a opowiedzieć należy się za koncepcją sumienia jako aktu rozumu. Ks. prof. Szostek przywołał również w swej wypowiedzi fragment Konstytucji „Gaudium et spes”, która określa sumienie jako „najtajniejszy ośrodek i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa”.

Ks. dr Waldemar Głusiec wygłosił referat „Kościół katolicki a kontrowersyjne moralnie procedury medyczne”. Skupił się on na stanowisku Kościoła wobec pięciu sytuacji. Pierwszą z omawianych była wspomagana reprodukcja. Prelegent zwrócił uwagę, iż należy pamiętać o godności ludzkiej prokreacji, która jest współdziałaniem z twórczym aktem Pana Boga. Powinna ona zatem odbywać się zachowaniem praw, które wyznacza Bóg, mając na uwadze świętość ludzkiego życia. Drugi pogląd dotyczył leczenia niepłodności. Tu również należy pamiętać o poszanowaniu ludzkiego życia i jedności małżeństwa.

Dr Katarzyna Krzysztofek z Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedstawiając referat „Stanowisko Świadków Jehowy wobec współczesnych procedur medycznych” przypomniała, że Świadkowie Jehowy są w Polsce związkiem wyznaniowym, który uzyskał wpis do rejestru Kościołów i innych związków wyznaniowych w dniu 31 stycznia 1990 r. Poglądy na temat transfuzji krwi, przeszczepu organów czy szpiku kostnego oraz poddawania się szczepieniu wywodzą oni bezpośrednio ze słów Pisma Świętego. I opierając się literalnym rozumieniu słów Pisma Świętego, między innymi fragmentu Księgi Kapłańskiej, Świadkowie Jehowy nie wyrażają zgody na poddanie się transfuzji krwi pełnej. Co do transplantacji organów i szpiku kostnego oraz poddawania się szczepieniom, Świadkom Jehowy pozostawia się prawo do rozstrzygnięcia tego problemu zgodnie z własnym sumieniem.

Druga sesja, poświęcona była perspektywie prawnej, rozpoczęła się referatem „Klauzula sumienia w medycynie – gwarancja czy ograniczenie wolności sumienia pracowników ochrony zdrowia?” prof. Andrzeja Zolla. Wskazał on, iż problem klauzuli sumienia omówiony został w wielu międzynarodowych i krajowych aktach prawnych i nie odnosi się jedynie do lekarzy. Skrytykował też stanowisko Komitetu Bioetycznego przy PAN, uznając ostatni komunikat za niezgodny z Konstytucją. Zaznaczył też, iż lekarz powinien uszanować wolę pacjenta dorosłego, ale władza rodzicielska nie pozwala na decydowanie o życiu lub śmierci dziecka.

Mgr Natalia Karczewska-Kamińska przedstawiając poglądy własne i nieobecnego prof. Mirosława Nesterowicza, omówiła problematykę praw pacjenta w kontekście odmowy udzielenia świadczeń medycznych przez lekarza i szpital. Jak wskazano w referacie roszczenie pacjenta nie jest zależne od szkody, jaka powstała. Problematyka ta najczęściej pojawia się w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wrongful birth i wrongful conception. Wyroki Sądu Najwyższego dotyczące tej kwestii mówią często nie tyle o szkodzie z powodu urodzenia chorego dziecka, ale o naruszeniu prawa o informacji o stanie zdrowia płodu.

Referat „Wolność sumienia w zawodach medycznych w standardach Rady Europy” zamykający sesję wygłosił prof. dr hab. Oktawian Nawrot. Zwrócił uwagę, iż wolność sumienia jest prawem demokratycznym, a jej naruszenie jest naruszeniem zasad demokratycznego państwa prawa. Limitowanie wolności może odbyć się dopiero po przeprowadzeniu testu legalności, konieczności i celowości.

Sesję trzecią rozpoczął ks. dr hab. Piotr Stanisz, prof. KUL. W swej prelekcji „Prawo do praktykowania religii” wskazał na problem zdefiniowania tego, czym jest religia. Konstatując stwierdził, iż jest to relacja między człowiekiem a rzeczywistością transcendentną. Biorąc pod uwagę orzecznictwo sądów międzynarodowych jej uzewnętrznianie stanowią nie tylko akty kultu, co jest sprawą oczywistą, ale również noszenie symboli religijnych czy głoszenie poglądów religijnych na temat prawidłowego wzorca rodziny.

Dr hab. Leszek Bosek omówił problem jakim jest zakresowa niekonstytucyjność art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Wskazał, iż klauzula sumienia to kwalifikowana wolność. Słowo „kwalifikowana” należy rozumieć jako „szczególnie chroniona”. Podkreślił także fakt, iż wadliwości art.39 Ustawy Lekarskiej nie da się usunąć poprzez interpretację. Postulować należy zatem wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego.

Ks. mgr lic. Michał Czelny w swym referacie skupił się na sankcjach prawno-kanonicznych dotyczących obowiązku informacyjnego jaki ciąży na lekarzu. Jest to obciążanie sumienia medyka, które powoduje sankcję w postaci zaciągnięcia ekskomuniki latae sententiae – wiążącej z mocy samego prawa. Podkreślił jednak, iż ta sytuacja ma miejsce jedynie w stosunku do wiernych Kościoła Katolickiego obrządku łacińskiego, bowiem to do nich skierowane są kanony Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983r.

Dr hab. Marek Czarkowski pragnął wykazać, iż odmowa wykonania jakiegoś świadczenia nie musi nastąpić w oparciu o względy religijne, ale również aspekt światopoglądowy. Przedstawił on stanowisko Donalda Marquis’a wskazując, iż zło zabijania ludzi polega na pozbawianiu ich przyszłości. Powołując się na praktykę zawodu lekarza stwierdził, iż pacjenci najbardziej żałują, że nie dożyją czegoś, nie zobaczą czegoś, czegoś nie zmienią. Po raz kolejny podkreślono wadliwość zapisu art. 39 UstLek zawierającego teoretyczne prawo do klauzuli, a praktyczne zmuszenie do postępowania wbrew sumieniu w postaci zmuszenia do wskazania realnych możliwości spełnienia świadczenia u innego lekarza.

Prof. Bogdan Chazan ukazał klauzulę sumienia w praktyce ginekologa – położnika. Z niepokojem stwierdził, iż w dzisiejszym świecie mamy do czynienia z niewłaściwymi celami medycyny: społecznymi, ekonomicznymi czy nawet politycznymi. Stawia się wręcz na kontrolę porodów, czy kolokwialnie rzecz ujmując „produkcję dzieci”. Lekarz postawiony zostaje w służbie śmierci, a życie poczytuje się jako przeszkodę w budowaniu szczęścia. Prelegent zwrócił uwagę, iż nie zgadza się ze stanowiskiem prof. A. Zolla, który przyjmuje klauzulę sumienia w przypadku stosowania środków wczesnoporonnych, ale nie w przypadku antykoncepcji. Podkreślił, iż antykoncepcja i środki wczesnoporonne dają ten sam efekt. Tabletki antykoncepcyjne powodują, że zarodek nie zagnieżdża się w macicy a środki wczesnoporonne powodują jego zniszczenie. Podsumowując, przywołał słowa papieża Franciszka, wypowiedziane podczas audiencji generalnej 20 września 2013 r. „Każde dziecko, któremu nie pozwalamy się urodzić, ale które w sposób niesprawiedliwy ma być doprowadzone do aborcji, ma twarz Jezusa Chrystusa”. „Lekarzom potrzebna jest odwaga by przeciwstawić się tym, którzy uważają, że maja władzę nad ludzkim życiem” – zakończył prof. Chazan.

Prof. dr hab. Alina Midro, przedstawiając referat „Istota życia człowieka z perspektywy lekarza genetyka” wskazała, iż fascynacja rozwojem technologii, nie powinna przesłaniać lekarskiej troski o zdrowie i życie człowieka, zgodnie z zasadą primum non nocere. Myślą przewodnią jej wystąpienia było stwierdzenie, że każde życie, nawet upośledzone w oczach świata, ma prawo by przeżyć. Dzieci z zespołem Downa, które niestety tak często są ofiarami aborcji, „dają mikołajkowy worek wielkich radości dla rodziców i otoczenia” – podkreślała prof. Midro.

W ostatniej sesji głos zabrała także dr Elżbieta Puacz, Prezes Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych, która omówiła temat klauzuli sumienia w zawodzie diagnosty laboratoryjnego. Podkreśliła, iż jest to szczególna profesja i wymaga się tu szacunku dla ludzkiego życia. Z kolei dr Beata Dobrowolska w prelekcji „Sprzeciw sumienia w zawodzie pielęgniarki i położnej – założenia i praktyka” wskazała na złe sformułowanie przepisów, które nakładają na pielęgniarkę dodatkowy obowiązek informowania pacjenta o swojej decyzji. Poruszono również problem podwójnej lojalności pielęgniarek, którym z jednej strony przysługuje prawo do korzystania z klauzuli sumienia, a z drugiej strony ciąży na nich obowiązek wypełniania poleceń lekarza, wynikający ze stosunku pracy.

„Klauzula sumienia w praktyce aptecznej” był to temat przedstawiony przez mgr Małgorzatę Prusak. Jak podkreślono, farmaceuci nie mają ustawowo zagwarantowanej klauzuli sumienia, jednak prawo do powołania się na własne poglądy, należy wyinterpretować z zapisów konstytucyjnych.

Konferencja „Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej” ukazała jak niedoskonałe i niedopracowane są obecnie obowiązujące przepisy, dotyczące tej kwestii. Organizatorzy wyrazili nadzieję, iż wydarzenie to, stanie się zalążkiem do żywej dyskusji w przyszłości tak, by nie tylko przedstawiciele zawodów medycznych, ale i każdy miał zagwarantowane prawo swobodnego powołania się na klauzulę sumienia.

Konferencja została zorganizowana przez Katedrę Prawa Wyznaniowego KUL, Katedrę Nauk Humanistycznych i Zakład Etyki i Filozofii Człowieka UM w Lublinie we współpracy z Katolickim Stowarzyszeniem „Civitas Christiana” Oddział w Lublinie oraz Krajową Izbą Diagnostów Laboratoryjnych.