Zmarł „teolog antyapartheidu” o. Albert Nolan OP

W wieku 88 lat zmarł 17 października w katolickim Domu Seniora ”Marian House” w Johannesburgu o. Albert Nolan OP, wybitny teolog i przeciwnik apartheidu w Republice Południowej Afryki. Na wieść o jego śmierci pierwszy czarnoskóry kardynał południowoafrykański Wilfrid Napier powiedział, że odszedł „cudowny sługa Boży”, który służył „dominikanom, Afryce Południowej i światowej wspólnocie wierzących i niewierzących”.

O. Nolan był autorem dzieła „Jezus przed Chrześcijaństwem”, wydanego w 1972 i przetłumaczonego na 9 języków. Był założycielem Instytutu Teologii Kontekstualnej, odegrał też ważną rolę w powstaniu w 1985 deklaracji ekumenicznej „Kairos Document”. Jak się okazało była ona w stanie podważyć wszelkie próby teologicznego uzasadnienia segregacji rasowej, z czym występowały w swoim czasie niektóre wspólnoty protestanckie w RPA.

Nolan pełnił szereg odpowiedzialnych funkcji w zakonie dominikanów i nie tylko w nim: w latach 1976-84 trzykrotnie wybierano go na wikariusza generalnego zakonu w RPA, był wychowawcą kleryków a w latach siedemdziesiątych także kapelanem Krajowej Katolickiej Federacji Studentów, należącej do Międzynarodowej Federacji Studentów Katolickich. W 1983 został wybrany na generała dominikanów, zrzekł się jednak tego urzędu, pozostając w RPA, w gorącym wówczas okresie napięć politycznych i przemian społecznych. Wielu pogratulowało mu wówczas tej decyzji.

Albert Nolan urodził się w południowoafrykańsim Kapsztadzie (Cape Town) w 1934 w rodzinie o korzeniach irlandzkich. W 1954, pod wpływem m.in. dzieł Thomasa Mertona, postanowił wybrać życie zakonne i wstąpił do dominikanów. Dbając o wykształcenie swych członków zakon wysłał go do Rzymu na studia, które Nolan uwieńczył doktoratem. Jego pobyt w Wiecznym Mieście zbiegł się z pracami toczącego się tam wówczas Soboru Watykańskiego II.

Jego współbrat o. Gregory Brooke wspominał po latach, iż obrady Soboru) zawsze stanowiły dla Nolana źródło wielkiej radości i nadziei. „On i inni bracia, studiujący wówczas w Rzymie, wierzyli, że w końcu Kościół zmienia się i nawiązuje kontakt ze współczesnym światem i to w sposób nawet przekraczający ich oczekiwania” – stwierdził o. Brooke.

W latach sześćdziesiątych XX w. o. Nolan wykładał teologię w różnych kościelnych placówkach naukowych, związanych z uniwersytetem w Stellenbosch na południu kraju. Jako współautor „Kairos Document”, który ostatecznie podważył teologiczne podstawy apartheidu, musiał przez pewien czas ukrywać się przed policją, która uznała go za „wroga państwa”.

W latach 90., już po upadku apartheidu Nolan współpracował z magazynem „Challenge”, wyrażając w nim przekonanie, że „teologia powinna opierać się przede wszystkim na «szczeblach oddolnych», a nie (tylko) na poziomie akademickim”. Komentując te jego poglądy i działalność o. Martin Badenhors OP stwierdził, że „Albert był właśnie najlepszy, gdy chodzi o wsłuchanie się w doświadczenie czarnoskórych obywateli kraju i we wspieraniu ich tak, aby mogli oni wyrazić swój krzyk, który mógłby być z kolei usłyszany i rozpoznany nie tylko w Afryce, ale też na całym świecie”.

Za tę swoja działalność o. Albert Nolan został nagrodzony w 1990 doktoratem honoris causa Regis College w Toronto. Rząd RPA odznaczył go w 2003 Orderem im. Alberta Luthulego (żyjącego w latach 1898-1967 południowoafrykańskiego działacza po;itycznego, laureata Pokojowej Nagrody Nobla w 1961 r.) m.in. za walkę z „teologicznym uzasadnianiem ideologii apartheidu”. W 2008 ówczesny generał Zakonu Dominiknów p. Carlos Azpiroz Costa przyznał mu szczególny prestiżowy tytuł Mistrza Świetej Teologii w uznaniu jego „znacznego wkładu w dziedzinie poszukiwań teologicznych”.

Już po śmierci Nolana amerykański dziennik „National Catholic Repoter” zamieścił kilka wspomnień o nim przywódców różnych Kościołów z RPA, którzy współpracowali z dominikaninem. Chwalili go m.in. anglikański arcybiskup Desmond Tutu, pastor Beyers Naude z Holenderskiego Kościoła Reformowanego oraz ewangelicki pastor Frank Chikane. Ten ostatni nazwał zmarłego „wyjątkowym darem od Boga, który wzbogacił teologię w czasach i w sytuacji konfliktu, z którym musieliśmy się zmierzyć”.